Hoe functioneert een bos?

Bosontwikkeling gaat traag, zeer traag. Slimmerds komen tijdens plantacties niet voor niets dikwijls af met het spreekwoord “boompje groot, plantertje dood”. Een nieuw geplant bos in de gematigde streken doet er meerdere tientallen tot zelfs honderd jaar over om zijn maximale hoogte te bereiken.

En dan hebben we het enkel nog maar over de hoogte. Om van een echt, oud bos te spreken met een volwaardig bosklimaat en bijhorende kruidachtigen, dieren, bodem, dikke en oude bomen… moet je nog veel langer wachten.
Tijdens deze bosontwikkeling kan je verschillende stadia afbakenen. Als de boompjes net geplant zijn of -in een bestaand bos- als er zich op een kapvlakte, na een windval, op een open plek een verjongingsgroepje net gevestigd heeft, bevindt die groep bomen zich in de jonge fase. Deze fase wordt gekenmerkt door een hoge kruidachtige vegetatie, die bovendien verdere bosontwikkeling kan verhinderen of uitstellen, dit is bijvoorbeeld het geval bij adelaarsvaren (link1, link2, link3). Nieuwe zaailingen kunnen zich in deze fase ook nog steeds vestigen. Normaal duurt deze fase 3 à 5 jaar. De duurtijd van de volgende fasen zijn zeer variabel, afhankelijk van de boomsoort en andere factoren duren ze enkele tot meerdere tientallen jaren.

Wanneer de kronen van de jonge boompjes uitgroeien en elkaar beginnen te raken, spreken we van de dichte fase. In dit stadium bereikt maar weinig licht meer de bosbodem en zal de kruidachtige vegetatie sterk teruggedrongen worden.

De volgende fase is de stakenfase. In dit stadium bereikt de hoogtegroei zijn maximum en is de competitie voor licht, water en nutriënten tussen de bomen zeer hevig, zo hevig dat de zwakste exemplaren het loodje leggen. Deze stamtalvermindering noemt men “zelfdunning”. In deze fase worden ook verschillen zichtbaar in de dikte en de hoogte van de bomen. Na deze fasen komt het bos in de boomfase. Deze wordt gekenmerkt door bomen die volwassen afmetingen hebben (20 tot 45 m hoogte, afhankelijk van de groeiplaats) en nu vooral nog in dikte toenemen. Meestal komen van de 2500 tot 4000 boompjes per hectare bij aanplanting of nog veel meer tot één miljoen bij natuurlijke verjonging maar enkele tientallen bomen tot honderd bomen in deze fase.

Na de boomfase die honderden jaren kan duren, komt een bos in de aftakelingsfase. Hierbij beginnen de dominante bomen te verzwakken en af te sterven en vallen er grote gaten in het kronendak waardoor het bos opnieuw in de eerste fase kan komen. In beheerde bossen wordt de aftakelingsfase niet bereikt omdat de bomen gekapt worden voor ze beginnen af te takelen.

In natuurlijk(e) (beheerde) grote bossen vind je deze fasen gelijktijdig op korte afstand van elkaar terug. Sommige zones zitten in de aftakelingsfase en komen dus langzaam terug in de dichte fase en sommige zones zitten al in de boomfases met alles daartussen. Het gelijktijdig voorkomen van deze fasen is zeer gunstig voor de biodiversiteit, aangezien dit leidt tot een groot scala aan verschillende habitats waar allemaal verschillende organismen terecht kunnen.

In al deze fases kan de bosbeheerder ingrijpen (van zuiveren tot eindkap) om de boomsoortensamenstelling en -kwaliteit te beïnvloeden. Meer informatie over deze ingrepen vind je in de sectie bosbeheer.