Nieuws
Op uitnodiging van de Hogeschool Gent gaf Wouter Van Eck op 28 februari de presentatie “Voedselbossen: nieuwe toekomst voor oude landschappen?”. De groeiende populariteit van het onderwerp zorgde voor een overbevolkte aula. Wouter werd er dan ook aangekondigd als de voedselbosboer die “per ongeluk hip” is geworden.
Een groene eetbare oase
Van Eck is dan ook dé voedselbos-pionier van de Lage Landen. In 2009 – toen het woord voedselbos nog niet was uitgevonden – startte hij met zijn project Food Forest Ketelbroek te Groesbeek (NL). De voormalige maïsakker van 2,4 ha is ondertussen al uitgegroeid tot een groene eetbare oase in een woestijn van raaigrasvelden en maïsakkers.
Het is een schijnbaar bont allegaartje van planten in verschillende hoogtes met een jaarlijkse toenemende oogst. Ondertussen zijn er tal van andere projecten op de voedselboskar gesprongen in Nederland, waardoor Wouter samen met nog enkele andere collega’s in 2016 de Stichting Voedselbosbouw Nederland in het leven riep.
Een luie boer en een stabiel en robuust systeem
Voedselbosbouw heeft raakvlakken met zeer veel verschillende disciplines: landbouw, bosbouw, agroforestry, natuur (biodiversiteit en andere ecosysteemdiensten), klimaatproblematiek, etc. Een voedselbos is een vernieuwend landbouwsysteem waarbij de natuur zo veel mogelijk wordt geïmiteerd. Een bos heeft namelijk geen menselijke input nodig om zichzelf in stand te houden. In tegenstelling tot een natuurlijk bos wordt er ingezet op voedselproductie.
Naar analogie met een bos wordt er in drie dimensies gewerkt: van hoge bomen tot struiken, kruiden, bodembedekkers en klimplanten. Dit alles wordt zo ontworpen dat de aanwezige planten niet enkel voedsel produceren, maar ook dieren aantrekken die het systeem in evenwicht houden. Zo wordt een te grote populatie aan muizen opgevangen door een koppel wezels. Van Eck noemt zichzelf dan ook “een luie boer” waarbij hij zichzelf zo goed als overbodig maakt in dit stabiel en robuust systeem.
Mislukte oogsten, behalve voor het voedselbos
Dat de klimaatverandering zorgt voor meer extreme weersomstandigheden konden we de voorbije jaren alvast duidelijke merken. Zo mislukte de oogst van het Engelse raaigras op de omliggende percelen van Ketelbroek in 2016. Ook in 2018 zorgde de extreme droogte voor alweer mislukte oogsten. Maar in tegenstelling tot de omliggende percelen bleek Ketelbroek duidelijk geen last van te hebben van de extreme weersomstandigheden.
Meer nachtvlinders dan in het nabijgelegen natuurgebied
De biodiversiteit die het voedselbos herbergt werd ook mooi in kaart gebracht door een vergelijkende studie uit 2017 met De Bruuk. Dit is een nabijgelegen natuurgebied dat al sinds 1940 beheerd wordt door het Nederlandse Staatsbosbeheer. De aanwezige soorten vogels, nachtvlinders en loopkevers in beide gebieden werden in kaart gebracht.
Hieruit bleek dat de het aantal soorten ongeveer gelijkloopt, maar dat het aantal individuen inzake de nachtvlinders beduidend hoger lag in het voedselbos. Van Eck voegde er nog fijntjes aan toe dat er meer beheer nodig is in het natuurgebied dan in Ketelbroek.
Momenteel wordt het voedselbos Ketelbroek gevolgd door de Volkskrant, waarbij er voor elk seizen een reportage verschijnt. Hier kan je alvast een kijkje nemen in het herfstige voedselbos: Welkom in het voedselbos, het paradijs van de luie boer.
Valt er ook een boterham mee te verdienen?
Van Eck heeft via zijn kleinschalig voedselbos nu de deur geopend naar de aanleg van een voedselbos op grotere schaal in Schijndel. Hier zal in de komende jaren een voedselbos van 20 hectare verschijnen. Het moet een ‘proof of concept’ worden, waarbij er gekeken wordt naar een meer rationele invulling van een grootschalig voedselbos in tegenstelling tot de meer ‘romantische’ invulling van het Ketelbroek. Zo tracht men de focus te leggen op een efficiëntere voedselproductie en -oogst. De plannen liggen klaar en de eerste hagen zijn recent aangeplant.
De eerste jaren zal dit voedselbos voornamelijk kosten met zich meebrengen. Maar een simulatie toont aan dat na een aantal jaar de opbrengst enkel zal stijgen terwijl de kosten minimaal worden. De opbrengt ligt dus op lange termijn ver boven de traditionele landbouw. De grootste kost zit nog in het oogsten zelf, waarbij er in een rationeel voedelbos – waarbij er meer op rijen en een clustering van soorten gewerkt wordt – ook machinaal geoogst kan worden.
In het deel ‘Winter’ van de reportagereeks van de Volkskrant komt de voedselbos Schijndel ook uitgebreid aan bod: Leuk, zo’n voedselbos, maar valt er ook een boterham mee te verdienen?
Van pioneers naar early adaptors
Samen met de Hogeschool Gent werkt Wouter momenteel aan een project waarbij voedselbossen een mogelijke invulling kunnen geven aan ‘oude landschappen’, zoals kasteeltuinen.
Met al deze nieuwe projecten kan er besloten worden dat we met de voedselbossen een nieuwe fase aan het ingaan zijn: van de ‘pioneers’ naar de ‘early adaptors’.
