Nieuws
Red de planeet’ is een veelgebruikte slogan als het over klimaat over natuurverlies gaat. Het klinkt nogal hoogdravend, op het tikje arrogante af. En moeten we niet vooral onszelf redden? Continenten en bergketens blijven de komende paar miljoen jaar grotendeels bestaan zoals ze er nu liggen, maar de hittegolven, droogte, overstromingen, oogstverliezen en andere gevolgen van de klimaat- en biodiversiteitcrises, die raken vooral ons, mensen.
Dat neemt niet weg dat onze impact, zelfs op schaal van de planeet, groot is. De snelheid waarmee we het klimaat doen veranderen is ongezien en we zijn de oorzaak van een wereldwijde uitstervingsgolf van het kaliber waar er maar 5 zijn geweest sinds het ontstaan van het leven. Wetenschappers stelden daarom zelfs een nieuw geologisch tijdperk voor: het Antropoceen (antropos = mens, ceen = tijdsperiode).
Wat vanuit de wetenschap ook wordt voorgesteld, is het laten vallen van dat strakke onderscheid tussen mens en natuur. Wij zijn er tenslotte deel van, een twijgje op de boom van het leven, op het takje van de grote apen, op de tak van de zoogdieren. Door andere takken af te zagen, raken we ook onszelf. Ontbossing is rampzalig voor andere dier- en plantensoorten, maar raakt ons ook door extra klimaatopwarming en verlies van waardevolle materialen. Maatschappij en natuur zijn onlosmakelijk verbonden in wat die wetenschappers sociaal-ecologische systemen noemen. Omdat er geen plek op aarde overblijft waar we geen invloed op hebben, kan je gerust heel de wereld als een groot sociaal-ecologisch systeem beschouwen.
Veerkracht en Planetaire grenzen
Dat systeem kan tegen een stootje. Het heeft veel bufferende effecten die voor veerkracht zorgen. Als één soort verdwijnt in een ecosysteem, dan wordt die plek meestal snel ingenomen door een andere, gelijkaardige soort. Een groot deel van de opwarming van de atmosfeer wordt opgeslorpt door de oceanen. Maar aan alles zijn grenzen. Hoe ver kunnen we daarin gaan, zonder onszelf in gevaar te brengen? Hoeveel soorten mogen verdwijnen voor een ecosysteem plots instort? Wanneer wordt het oceaanwater zo warm en zuur door opgeloste CO2, dat het zeeleven verdwijnt?
Planetary boundaries 2023, 3rd update
Dat is de vraag die wetenschappers voor ogen hadden bij he topstellen van het Planetary Boundaries Framework – het kader voor planetaire grenzen. Ze identificeerden daarvoor negen grote systemen die op niveau van de planeet werken en met elkaar in wisselwerking zijn. Voor elk van die systemen, redeneren ze, is er een grenswaarde: overschrijden we die, dan duwen we het aardsysteem uit balans, met mogelijk catastrofale gevolgen. Meer dan 2°C klimaatopwarming? Dan riskeren we klimaat-kantelpunten in gang te zetten, zoals de verdroging van het Amazonewoud, met een veel warmer en dus veel minder leefbaar klimaat als resultaat. Ontbossing is te koppelen aan vijf van die grenzen (biodiversiteit, landgebruik, klimaat, water en overbemesting).
We weten niet hoe lang we deze cruciale grenzen kunnen blijven overschrijden voordat de gecombineerde druk leidt tot onomkeerbare veranderingen en schade. – Johan Rockström, co-auteur en een van de grondleggers van het kader
In de gevarenzone: tijd voor actie
Het kader bestaat al een tijdje, en wordt dan ook regelmatig verder verfijnd en bijgesteld. Enkele weken terug werd voor het eerst voor alle negen planetaire grenzen een grenswaarde bepaald en berekend waar we zitten. Het verdict: we zijn helemaal niet goed bezig. Zes van de negen grenzen zijn (ver) overschreden. Zeker voor het verlies aan biodiversiteit zitten we diep in het rood. Ook voor klimaat is de stand van zaken erger dan bij de eerste inschattingen. Een positieve noot is wel dat de we de aantasting van de ozonlaag hebben kunnen terugdringen.
Nemen we de Aarde als een menselijk lichaam en de planetaire grenzen als bloeddruk. Een waarde boven 120/80 geeft niet per se een hartaanval aan, maar verhoogt wel het risico en daarom werken we aan het verlagen van de bloeddruk. – Katherine Richardson, hoofdauteur Planetary boundaries
Het kader blijft een inschatting, we weten niet exact wanneer de grenzen zodanig overschreden zullen zijn dat de veer echt knakt, en de heel erge gevolgen daarvan onomkeerbaar worden. Reden te meer dus om heel dringend in actie te schieten.
BOS+ maakt deel uit van SECORES, een platform dat verschillende organisaties groepeert die werken rond veerkracht van sociaal-ecologische systemen. Meer weten over veerkracht? Neem zeker eens een kijkje op de website van SECORES.
