Nieuws
Het heilzame en troostende effect van een groene omgeving hebben velen onder ons tijdens de voorbije lockdowns dankbaar mogen ondervinden. Maar wat als je permanent in lockdown zit, zoals de ruim 10.000 gedetineerden in ons land? In de gevangenisomgeving zijn groene elementen vaak ver te zoeken. BOS+, ontwerpbureau Fris in het Landschap, vzw Terra Therapeutica en de hogeschool PXL willen daar verandering in brengen, en starten vergroeningsprojecten op in de gevangenissen van Hasselt, Brugge en Leuven-Centraal. Want contact met groen en natuur verhoogt het welzijn van gedetineerden en personeel, helpt agressie en stress in te perken, en bevordert de rehabilitatie. Met bijkomende winsten op vlak van biodiversiteit en klimaat.
Zuurstof voor de gevangenis
De drie pilootprojecten krijgen ondersteuning vanuit de Vlaamse projectsubiside Natuur in je Buurt, en vanuit het gevangeniswezen zelf. Maar het idee ervoor groeide uit ‘Zuurstof voor de gevangenis’, een onderzoektraject dat plaatsvond binnen het Bouwmeester label. Daarin wierpen de projectpartners het voorbije jaar een blik achter de muren. Wat je daar terugvindt, zijn doorgaans niet de meest vrolijke of inspirerende omgevingen. Het gros van onze gevangenissen werd gebouwd naar het 19de eeuwse Ducpétiaux-model: stervormige gebouwen gekenmerkt door controle en efficiëntie, verharding en beton. Groen is er weinig of niet aanwezig, en bijna uitsluitend in de vorm van kortgemaaide gazons. In de overtuiging dat dit beter kan, liet het projectteam zich leiden door (verloren) tradities van gevangenistuinen, door inspirerende voorbeelden uit binnen- en buitenland en lessen uit andere sectoren waar natuur en zorg al langer hand in hand gaan. Ze gingen in gesprek met, en vonden medestanders bij heel wat gevangenispersoneel, directies en beleidsmakers. Samen werden ‘vergroeningsscans’ uitgevoerd in drie geselecteerde gevangenissen. Deze scans tonen kansen voor een ambitieuze herinrichting van de volledige buitenruimte; een alternatief toekomstbeeld voor de Vlaamse gevangenis.
Natuur in ieders buurt
Samen met de gevangenisdirecties van Hasselt, Brugge, en Leuven-Centraal werd vervolgens een deelproject ingediend voor financiering vanuit de projectsubsidie Natuur in je Buurt. Na goedkeuring van alle drie de dossiers, kunnen deze de komende maanden van start gaan.
In Hasselt wordt een bezoekersruimte aangelegd, met een focus op kinderen. Het moet een familievriendelijke setting worden, waar gedetineerden de kans krijgen op een aangename, spontane manier in contact te komen met hun kinderen. Een onderzoeksproject van PXL zal de effecten van de groene inrichting op de ouder-kind relatie in kaart brengen.
In Brugge ligt de focus dan weer op zichtgroen; 4 binnentuinen tussen de cellenblokken – vandaag nog eentonige grasvlaktes – krijgen een natuurlijke en gevarieerde inrichting. Onderzoek toont aan dat groene en biodiverse zichten kalmerend en rustgevend werken en dat ze gedetineerden helpen de band met het ‘gewone leven’ – en daarmee een toekomstperspectief – te behouden. De nadruk wordt hier gelegd op de cellenblokken die vaak overbevolkt zijn en waar weinig of geen activiteiten doorgaan.
In Leuven-Centraal tenslotte, wordt de veiligheidszone tussen de binnenste en buitenste omheining sterk vergroend met bloemenweides en fruitbomen. Ook hier worden zo groene en biodiverse zichten gecreëerd voor gedetineerden uit verschillende cellenblokken en voor het personeel. Bovendien past dit in de klimaatstrategie van de stad Leuven.
Persoonlijke en maatschappelijke baten
De komende maanden worden participatiemomenten gepland in de gevangenissen, waarin de plannen met behulp van gedetineerden en personeel worden verfijnd. Ook daarna nog gaan de gedetineerden mee aan de slag, want de aanleg én het beheer zal zoveel mogelijk gebeuren door hen zelf. Op die manier profiteren ze niet alleen van de positieve effecten van een groene omgeving, maar ook van het directe contact met, en het beleven van de natuur. Betekenisvolle groenactiviteiten blijken in een detentiecontext erg succesvol in het herstellen van eigenwaarde en zelfvertrouwen en het versterken van sociale en beroepsmatige vaardigheden. Ook die effecten zullen door de PXL van nabij opgevolgd worden.
Zo mikken de pilootprojecten op een win-win voor mens en natuur, met persoonlijke én maatschappelijke baten. Want naast de winsten in gezondheidskosten voor gedetineerden, in de reductie van agressiegerelateerde incidenten en van stress en ziekteverzuim bij personeel, draagt de vergroening van onze gevangenissen uiteraard bij aan een betere luchtkwaliteit en waterhuishouding, aan het inperken van lokale hitte-eilandeffecten en aan een verhoogde biodiversiteit.
Infographic over de effecten van groen in detentiecentra (Bron: BOS+, met illustraties van Glenn D’Hondt)
Naar een groenere detentie
Worden deze pilootprojecten de start van een groenere detentie? Het projectteam kon, samen met de Vlaams Bouwmeester, in gesprek gaan met de bevoegde kabinetten en instanties; niet alleen over de rol van groen in bestaande gevangenissen maar ook in toekomstige. Onderzoekstrajecten zullen de resultaten de komende jaren steeds beter in beeld brengen. Andere gevangenisdirecties werden geïnspireerd en onderzoeken de mogelijkheden voor vergroening op hun eigen terrein. De droom van een groenere detentie lijkt daarmee in elk geval op de kaart gezet. Maar realisaties op het terrein vragen uiteraard de nodige investeringen. Gevangenissen zelf beschikken slechts over beperkte budgetten en vallen terug op projectsubsidies en het engagement van non-profit organisaties. Deze pilootprojecten zijn dan ook tegelijk een oproep aan het beleid. Steeds meer gevangenissen zijn klaar voor een groene make-over achter hun muren, met winsten tot ver daarbuiten. Aan de overheid om hen te voorzien van de middelen en ondersteuning om dit waar te maken.
