Updates
Doe een gift
OVERZICHT & UPDATES

DOOR HET BOS, DE BOMEN ZIEN

 Berichten

Stem voor het bos

Welke partijen komen op voor een duurzame toekomst, voor jou maar ook voor bos en natuur? Hoe stem je straks voor een daadkrachtig beleid dat bossen en bomen centraal stelt en werk maakt van een gezond leefmilieu? Wij lijsten 7 stellingen op zodat jij geïnformeerd kan stemmen. Om dat in beeld te krijgen, hebben we […]

 Berichten

Hoe de Paashaas verantwoordelijk is voor de achteruitgang van Afrikaanse bossen

  Het is Pasen. Een hoogdag voor het Christendom én voor chocolade. Echter, net zoals de gebeurtenissen in aanloop naar Pasen in religieuze zin allesbehalve feestelijk zijn, is er ook in de productie van al die lekkere chocolade sprake van heel wat wantoestanden. De cacao-industrie kampt met een schrijnend gebrek aan transparantie en is tegelijkertijd […]

 Berichten

BOS+ en West Fraser Genk oogsten Limburgse populieren om lokaal te verwerken in OSB-platen

Deze week oogst West Fraser Genk, voormalig bekend onder de naam Norbord, de bekende OSB-platenproducent, 1 hectare 8-jarige populieren in Heusden-Zolder op een korte omloophout-perceel, aangelegd door BOS+. Dit leverde 160 kubieke meter hout op. Bedoeling van deze landbouwteelt is om op korte termijn veel hout te produceren. Het is een moderne variant op het […]

Het project
Locatie
Doelstellingen
Onze aanpak
Contact

Zuurstof voor de gevangenis

  • Locatie Hasselt, Brussel, Leuven, Oudenaarde en Wingene, België

Hoe heilzaam en troostend het effect van een groene omgeving kan zijn, hebben velen onder ons opnieuw mogen ervaren tijdens de voorbije lockdowns. Maar wat als je permanent in lockdown zit, zoals de ruim 5.000 gedetineerden in Vlaanderen? In de gevangenisomgeving zijn groene elementen vaak ver te zoeken, en dat is een gemiste kans. In dit project gaan we op zoek naar mogelijkheden voor vergroening in Vlaamse gevangenissen en voeren we pilootprojecten uit in de gevangenissen van Hasselt, Brugge, Leuven-Centraal en Oudenaarde en de gemeenschapsinstelling De Zande in Wingene.

Waarom penitentiaire centra vergroenen?

Vlaanderen telt vandaag zo’n 5.000 gedetineerden, verdeeld over 17 reguliere gevangenissen. De penitentiaire sector is daarmee een substantiële sector met eigen, specifieke uitdagingen. Onderzoek uit 2019 toonde aan dat 37% van de Vlaamse gedetineerden kampt met ernstige psychische problemen1. Ter vergelijking: over de hele Belgische bevolking is dat zo’n 17%. Veel voorkomende klachten zijn hoge stress, angststoornissen en een gevoel van zinloosheid – gevoelens die in verband worden gebracht met de directe leefomgeving. Voor de meeste gedetineerden zijn de gevangenisterreinen de enige omgeving die ze tijdens hun verblijf ervaren. Maar het zijn doorgaans niet de meest vrolijke of inspirerende omgevingen.

Het 19de-eeuwse Ducpétiaux-model; een architectuur van controle

Het gros van de Vlaamse gevangenissen werd gebouwd naar het 19de-eeuwse Ducpétiaux-model: stervormige gebouwen, gekenmerkt door verregaande controle en efficiëntie, verharding en beton.  Groen is er weinig of niet aanwezig, en bijna uitsluitend in de vorm van kort gemaaide gazons waar men de gevangene kan ‘luchten’. Dertien van de 17 gevangenissen liggen bovendien in een stedelijke context, veelal binnen de stadsring. Ruimte is hier schaars en kwalitatief groen werd vaak weggeschoven ten voordele van andere faciliteiten. Recentere gevangenissen zijn ruimer opgevat, maar werden uit veiligheidsoverwegingen zo goed als volledig gebetonneerd.

De kracht van vergroening

De positieve effecten van contact met bos en natuur voor kwetsbare of gedepriveerde groepen zijn vandaag nochtans gekend en worden steeds beter gedocumenteerd. Zo wordt een groene omgeving door wetenschappers overtuigend gelinkt aan stressreductie, lagere criminaliteitscijfers, agressiepreventie, verbeterd mentaal welzijn, socialer gedrag en hogere empathie.

Van vergroeningsscans tot realisaties

Het projectteam ging daarover in gesprek met, en vond medestanders bij heel wat gevangenispersoneel, directies en beleidsmakers. Samen selecteerden ze drie testcases – de gevangenissen van Hasselt, Brugge en Leuven-Centraal – waarvoor ze in nauw overleg met directies en personeel de eerste ‘vergroeningsscans’ uitvoerden. Deze scans tonen kansen voor een ambitieuze herinrichting van de volledige buitenruimte – een alternatief toekomstbeeld voor de Vlaamse gevangenis. Op de scans volgden concrete pilootprojecten: onderdelen uit de brede scans die prioritair gerealiseerd zullen worden met financiële steun van de Vlaamse overheid via de projectoproep ‘Natuur in je Buurt’.

En dat het idee aanslaat, bewijzen een aantal andere inrichtingen die zich lieten inspireren. Zo begeleiden we vandaag de inrichting van een belevingstuin in de gesloten gemeenschapsinstelling De Zande in Wingene, en een vergroeningsproject in de gevangenis van Oudenaarde.

5.000

gedetineerden

zitten verspreid in Vlaamse gevangenissen.

37%

van de gedetineerden

kampt met ernstige psychische problemen.

17

reguliere gevangenissen

bevinden zich op Vlaamse grondgebied.

13

van die 17 gevangenissen

liggen in een stedelijke context waar ruimte en kwalitatief groen schaars is.

3

gevangenissen,

die van Hasselt, Brugge en Leuven-Centraal, voerden een vergroeningsscan uit voor dit project

België

Zuurstof voor de gevangenis

Samen met de Vlaams Bouwmeester, Fris in het Landschap en Terra Therapeutica voeren we pilootprojecten uit in de gevangenissen van Hasselt, Brugge, Leuven-Centraal en Oudenaarde en de gemeenschapsinstelling De Zande, campus Wingene.

  • Verhaal
  • Project
Vergroeningsscans en pilootprojecten in de gevangenissen van Hasselt, Brugge en Leuven-Centraal

Doelstellingen

Aandacht voor de kwalitatieve vergroening van penitentiaire centra, en de belangrijke sociale, ecologische en gezondheidsvoordelen die daaruit voortkomen

Aandacht voor de kwalitatieve vergroening van penitentiaire centra...

... en de belangrijke sociale, ecologische en gezondheidsvoordelen die daaruit voortkomen. Dit project zet in de eerste plaats een weinig bekend thema op de agenda. We baseren ons op onderzoek en ervaringen uit andere landen en sectoren om het potentieel van groene ruimte en groenactiviteiten in gevangenissen te promoten. Daarbij kijken we niet alleen naar de belangrijke welzijnseffecten van natuurcontact voor gedetineerden, maar ook naar de vele voordelen die het ons oplevert als maatschappij. Van het inperken van geweldincidenten in gevangenissen, over het motiveren van personeel, tot het bijdragen aan lokale klimaatadaptatie en biodiversiteit.

Groen en natuur binnenbrengen in Vlaamse gevangenissen

Dit project wil een cultuurverandering teweegbrengen van grijs naar groen. Onder het motto ‘zuurstof voor de gevangenis’ breken we de bestaande inrichting van onze gevangenissen letterlijk open, en brengen we het potentieel van vergroening in de praktijk. Samen met geïnteresseerde gevangenisbesturen selecteren we een aantal strategische plekken waar we een via een meer natuurlijke inrichting grote winsten boeken voor het welzijn van gedetineerden en personeel. Door een participatieve aanpak van de inrichting, de aanleg en het beheer zorgen we voor het nodige draagvlak binnen de gevangenissen én vergroten we de positieve effecten. Tegelijk komen we, al doende, tot nieuwe inzichten. Via onderzoekstrajecten in samenwerking met kennisinstellingen willen we de resultaten de komende jaren steeds beter in beeld brengen.

Inspireren van gevangenisbesturen en -personeel: meer groen op hun terreinen en meer groenactiviteiten

In het kader van dit project konden we, samen met de Vlaams Bouwmeester, in gesprek gaan met de bevoegde kabinetten en instanties; niet alleen over de rol van groen in bestaande gevangenissen maar ook in toekomstige. De droom van een groenere detentie is daarmee op de kaart gezet, maar realisaties op het terrein vragen uiteraard de nodige investeringen. Gevangenissen zelf beschikken slechts over beperkte budgetten en vallen terug op projectsubsidies en het engagement van non-profit organisaties. Onze pilootprojecten zijn dan ook tegelijk een oproep aan het beleid. Steeds meer gevangenissen zijn klaar voor een groene make-over achter hun muren, met winsten tot ver daarbuiten. Aan de overheid om hen te voorzien van de middelen en ondersteuning om dit waar te maken.

Onze aanpak

  • Sensibilisering

    van gevangenisbesturen en -personeel over het belang van groen en groenactiviteiten.

    Dit project schuift een groenere detentie naar voren als een win-win voor mens en natuur, met persoonlijke én maatschappelijke baten. Zo wordt een groene omgeving door wetenschappers overtuigend gelinkt aan stressreductie, lagere criminaliteitscijfers, agressiepreventie, verbeterd mentaal welzijn, socialer gedrag en hogere empathie. Vergroening van onze gevangenissen reduceert daarmee niet alleen de gezondheidskosten voor gedetineerden en het aantal geweldincidenten, maar ook de stress en het ziekteverzuim bij het personeel. Betekenisvolle groenactiviteiten blijken in een detentiecontext erg succesvol, zowel in het herstellen van eigenwaarde en zelfvertrouwen als in het versterken van sociale en beroepsmatige vaardigheden. Maar meer groen draagt ook bij tot een betere luchtkwaliteit en waterhuishouding, het inperken van lokale hitte-eilandeffecten en een verhoogde biodiversiteit.

    Die boodschap dragen we uit via lezingen, artikels, en bovenal via de pilootprojecten die we samen met gevangenissen realiseren. Zij groeien uit tot good practices die andere besturen inspireren. We doen dat niet alleen, ook onze partners Terra Therapeutica en de PXL Hasselt blijven nauw betrokken bij het thema.

  • Ondersteuning 

    voor de vergroening en natuurlijke inrichting van gevangenissen en penitentiaire centra.

    Besturen en personeel van gevangenissen of andere inrichtingen met interesse in een vergroeningstraject kunnen bij BOS+ en onze partners terecht voor tips en ondersteuning van hun plannen. Een centraal uitgangspunt daarbij is een participatieve en waar mogelijk co-creatieve aanpak met gedetineerden en personeel, waarin we samen de plannen voor vergroening opmaken en/of verfijnen. De gevangeniscontext heeft immers een heel eigen logica, met randvoorwaarden en wensen die het best gekend zijn door wie er dagelijks in werkt of verblijft. Maar niet alleen in het ontwerp, ook in de aanleg én het beheer worden gedetineerden zoveel mogelijk betrokken. Zo profiteren ze niet alleen van de positieve effecten van een groene omgeving, maar ook van het directe contact met de natuur.

    BOS+ kan deze participatieve trajecten begeleiden en instaan voor de vertaling in een concreet beplantingsplan. Door het gebruik van diverse en streekeigen beplanting in een natuurlijke aanleg, verzekeren we ook de winsten op vlak van biodiversiteit en klimaat. Daarnaast bieden we advies bij de aanleg en bij het vinden van middelen (i.h.b. via de projectoproep ‘Natuur in je Buurt’).

  • Onderzoek 

    hoe strategische vergroening kan ingebracht worden om de strenge en ‘harde’ detentiecentrumomgeving te verzachten.

    Expertise en wetenschappelijk onderzoek over groen in detentie is in onze contreien relatief schaars, maar wel te vinden in een aantal andere Europese landen zoals Noorwegen of het Verenigd Koninkrijk. Die lessen nemen we mee in de projecten die we begeleiden, maar ook nieuwe onderzoekstrajecten (onder meer vanuit de Hogeschool  PXL) zullen de resultaten de komende jaren steeds beter in beeld  brengen. 

  • Dialoog 

    met het beleid over meer ondersteuning en faciliteren van vergroening in gevangenissen.

    Worden deze pilootprojecten de start van een groenere detentie? Samen met de Vlaams Bouwmeester konden we in gesprek gaan met de bevoegde kabinetten en instanties over de rol van groen in bestaande gevangenissen, maar ook in toekomstige. Als projectteam mochten we de federale overheid adviseren bij de opmaak van de bestekken voor de gevangenissen die de komende jaren gebouwd zullen worden in Leopoldsburg en Vresse-sur-Semois. Daarbij wordt voldoende grote, natuurrijke en diverse groene ruimte als een belangrijke voorwaarde meegegeven aan de ontwerpers, met aandacht voor betrokkenheid van gedetineerden en personeel. Er wordt gekeken naar zichtgroen (met connecties vanuit de cellen en verblijfsruimten), gebruiksgroen (ruimte voor ontmoeting, beweging, beroepsvorming, …) en zorggroen (waar gedetineerden zelf kunnen instaan voor het onderhoud en beheer).  

    Meerdere gevangenisdirecties onderzoeken intussen de mogelijkheden voor vergroening op hun eigen sites. Maar realisaties op het terrein vragen uiteraard de nodige investeringen. Aan de overheid om gevangenissen de nodige middelen en ondersteuning te bieden voor een groene make-over achter hun muren, met winsten tot ver daarbuiten. 

Contacteer ons

Wil jouw voorziening, instelling of gevangenis ook vergroenen en heb je nood aan een duwtje in de rug? Of heb je vragen of goede suggesties bij dit project? Laat het ons dan vandaag nog weten.


Beleidsmedewerker Vlaanderen

Laure De Vroey

laure.devroey@bosplus.be