Nieuws
Tien keer de oppervlakte van België, zoveel tropisch regenwoud zijn we de afgelopen twee jaar wereldwijd verloren. Nooit eerder zag onze aarde zoveel van zijn kostbaar tropisch woud verdwijnen. Voornaamste slachtoffer: het Amzonewoud. Een ‘point of no return’ lijkt niet veraf; een kantelpunt waarbij het woud versneld aftakelt door zichzelf versterkende bedreigingen. Eens dat punt bereikt, lijkt een terugkeer of herstel uitgesloten.
Deze inleiding luidde enkele weken geleden een artikel in over de precaire staat van het Amazonewoud. Het bericht werd massaal gedeeld via sociale media en lokte heel wat verontwaardigde reacties uit. Na de dramatiek is het volgens BOS+ hoog tijd voor oplossingen. En jawel, die zijn er.
De temperaturen van de afgelopen weken gingen stevig de hoogte. De relevantie van dit artikel nam alleen maar toe. Er wordt geschat dat ontbossing en bosdegradatie samen voor maar liefst 12 procent van de wereldwijde emissies zorgen. Het Amazonewoud is een klimaatregelaar; een gigantische airco ook die ons van zuurstof voorziet. Bomen slaan een indrukwekkende hoeveelheid koolstof op. Het zou nefast zijn voor het klimaat indien al die koolstof vrij zou komen.
Passeren we het ‘point of no return’ voor het Amazonewoud? Dan zal de thermostaat van het klimaat verder op hol slaan.
Er staat dus heel wat op het spel. De problemen van ontbossing en degradatie door landbouw en veeteelt, houtkap, aanleg van dammen e.a., zijn niet voor niets een van de meest besproken onderwerpen wereldwijd als het gaat over klimaat, duurzaamheid en het halen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.
Redenen genoeg dus om het artikel opnieuw te publiceren en een antwoord te formuleren op de wanhopige vraag van vele lezers die de redactie van BOS+ bereikte.
Inheemse gemeenschappen: stewards van het Amazonewoud
De inspanningen van de afgelopen jaren om het Amazonewoud te vrijwaren van houtkap hebben klaarblijkelijk niet de nodige impact gehad. Een andere aanpak is daarom dringend nodig. En jawel, die is er.
We stonden erbij, keken ernaar en hebben jarenlang niet doorgehad dat zij die al sinds mensenheugenis in harmonie leven met kostbare ecosystemen, ook cruciaal zijn voor de instandhouding ervan. Alle logica ten spijt. Maar de geesten rijpen: de internationale gemeenschap én BOS+ zijn het er helemaal over eens: inheemse gemeenschappen hebben de sleutel in handen om onze regenwouden te vrijwaren van een desastreuze kaalslag.
Bedreigingen die zichzelf versterken
‘Elke dag verdwijnen er x-aantal voetbalvelden aan tropisch regenwoud.’ Deze zin klinkt u waarschijnlijk bekend in de oren. Maar hoe erg is het in feite gesteld? Hoeveel voetbalvelden blijven er nog over? En hoeveel tijd hebben we nog om de catastrofale gevolgen te vermijden? Volgens recent onderzoek minder dan tot nu toe gedacht.
Algemene cijfers over de bosoppervlakte of ruime satellietfoto’s van het Amazonewoud zijn vaak bedrieglijk. Op het eerste gezicht lijkt de situatie niet zo rampzalig. Ruwweg kunnen we stellen dat 20 procent van de oorspronkelijke bedekking reeds verdwenen is. Nu, dat is veel, maar ’t valt toch ook wel mee, nietwaar? Er blijft tenslotte nog 80 procent over.
Jammer genoeg zit het probleem niet zo eenvoudig in elkaar. Het regenwoud wordt op verschillende manieren bedreigd, en die bedreigingen hebben de neiging zichzelf te versterken. Een vicieuze cirkel draait als het ware als een donderwolk boven het Amazonewoud.
Droogte en kwetsbaar bos = meer bosbranden
Naast het verdwijnen van de netto voetbalvelden aan tropisch regenwoud (i.e. de echte kaalslag waarbij bos plaatsmaakt voor landbouw, graasweides, mijnbouw of andere ), is er ook bosdegradatie ten gevolge van mijnbouw of olieontginning.
Onderzoek heeft aangetoond dat de degradatie van tropische bossen veel erger is dan we tot nog toe dachten. Degradatie betekent o.m. meer CO2-uitstoot. De totale hoeveelheid CO2-uitstoot van alle degraderende tropische wouden ter wereld zou volgens wetenschappers nu al de uitstoot van alle wagens in de VS overschrijden.
De klimaatsverandering zorgt op haar beurt voor meer droogte en hogere temperaturen, waardoor grote delen van het woud degraderen en kwetsbaar worden voor ziektes.
Droogte, degradatie en kwetsbaar bos, ideale condities voor meer en grotere bosbranden. Het Amazonewoud kende in 2017 een ongekend hoog aantal bosbranden die op hun beurt sterk bijdragen tot de eerder genoemde vicieuze cirkel.
Van tropisch regenwoud naar droge savanne
De draagkracht van ecosystemen zoals het Amazonewoud is groot. Hoewel er heel wat bosoppervlakte en soorten verdwijnen, kan dit in grote mate opgevangen worden door de rest van het systeem.
Maar als door teveel opeengestapelde en zichzelf versterkende problemen de druk plots te groot wordt, zoekt het systeem naar een nieuw evenwicht, wat kan zorgen voor een heel snelle en drastische achteruitgang.
Het kantelpunt #1 of ‘point of no return’
Onderzoek wijst er op dat zo’n kantelpunt – een point of no return –onrustwekkend naderbij komt. Het kantelpunt zou niet rond de eerder aangenomen 40 procent ontbossing liggen, maar wel tussen de 20 procent en 25 procent.
Dit geeft ons minder dan vijf procent marge (de ontbossing in het Amazonewoud ligt nu reeds rond de 20%). De intense en frequente periodes van droogte van de afgelopen jaren in de Amazoneregio lijken de resultaten van dit onderzoek alleen maar te ondersteunen.
Concreet zou het samenspel tussen ontbossing, verdroging, vuur en ziektes ervoor zorgen dat het grootste deel van het regenwoud een snelle metamorfose naar savanne zou ondergaan.
Fragmentatie: levensbedreigend voor o.m. de jaguar
Een ander minder bekend maar ook zeer nefast gevolg van ontbossing is fragmentatie. Dat is de opdeling van grote aaneengesloten oppervlaktes bos in meerdere en kleinere stukken als gevolg van houtkap.
Slechts een van de vele dramatische gevolgen van de toenemende fragmentatie: het voortbestaan van vele soorten komt in het gedrang.
Een voorbeeld: een gebied van 50.000 ha fragmenteert in vijf stukken. Een jaguar heeft 10.000 ha aaneengesloten bos nodig om te kunnen overleven. Wanneer de afzonderlijke delen kleiner worden dan 10.000 ha en de afstand tussen de stukken te groot wordt, dan sterft de jaguar in dat gebied onherroepelijk uit.
Fragmentatie doet ook het aandeel bosranden toenemen. Aangezien deze randen worden blootgesteld aan schommelende temperaturen, andere licht en meer periodes van droogte, zorgt fragmentatie logischerwijs voor meer degradatie.
Kantelpunt #2: versnelde versnippering
Als klap op de vuurpijl zou volgens een recente studie ook de fragmentatie van het Amazonewoud gevaarlijk dicht tegen een kantelpunt staan. Uitgangspunt: eens een bepaald fragmentatieniveau bereikt wordt, zou de verdere opdeling van bos in kleinere stukken zich aan een veel hoger tempo ontwikkelen.
Indien de ontbossing in het Amazonewoud de komende jaren blijft toenemen, gaan we naar een dramatische toename van fragmenten in de komende 50 jaar, met gemiddelde oppervlaktes van 0,25 ha in plaats van 17 ha. Voor heel veel soorten, waaronder de jaguar, zal dit rampzalig gevolgen hebben.
Een ommekeer is mogelijk
Inheemse gemeenschappen vervullen een cruciale rol om de versnelde fragmentatie en versnippering van het Amazonewoud tegen te gaan. Hun reservaten zijn schoolvoorbeelden van hoe we het tropisch woud moeten beschermen. Op onderstaande kaart zie je hoe de lokale inheemse gemeenschappen van de Waorani hun reservaat binnen de gele lijnen kunnen vrijwaren van boskap.
Stevenen we af op een ‘point of no return’ of zijn we in staat het tij te keren? Als het aan BOS+ ligt, gaan we voluit voor dat laatste. Desondanks de precaire toestand, is een ommekeer nog steeds mogelijk, en we weten hoe we die kunnen bewerkstelligen.
Onderzoekers en BOS+ roepen op tot de broodnodige en levensbelangrijke inspanningen, zowel voor het tegengaan van ontbossing als voor actieve herbebossing, herstel van oorspronkelijke bosecosystemen en agroforestry in het Amazonebekken (en wereldwijd). We pleiten voor maatregelen waardoor niet alleen de oppervlakte bos minder snel daalt, maar waardoor ook de verbinding tussen de verschillende bosfragmenten in stand wordt gehouden.
We ijveren voor meer internationale steun voor inheemse gemeenschappen. Zij vervullen een cruciale rol bij de het behoud en de bescherming van het Amazonewoud. Zoals al eerder gezegd in dit artikel, hun reservaten zijn schoolvoorbeelden van hoe we het tropisch woud moeten beschermen. Het kan dus echt!
Al sinds 2012 werkt BOS+ intensief samen met de Waorani-vrouwen in het Amazonewoud van Ecuador. Samen gaan we op zoek naar economische en sociale alternatieven die het bos en bewoners maximaal respecteren en bedreigende activiteiten zoals illegale houtkap overbodig maken. Hun gebied is bijna zo groot als heel Vlaanderen en voor BOS+ vormt de steun aan deze inheemse gemeenschappen het speerpunt van de acties rond bosbehoud in de tropen.
