Bosrevue
Ook al ligt het ringen van een boom moeilijk bij sommigen, ik heb er altijd veel voordelen in gezien voor het bosbeheer. De boom sterft geleidelijk af doordat je de bast onderbreekt. Dat geeft kansen voor naar schatting 3.728 verschillende dieren, zwammen en micro-organismen die voor hun levenscyclus afhankelijk zijn van dood hout in het bos. En mits je de bosbouwkundige keuze op een verstandige wijze aanpakt, kan je schade en/of moeilijkheden bij velling voorkomen.
Dit artikeltje is een weerslag van enkele jaren praktijkproeven om een handige, trefzekere manier te ontwikkelen om bomen te ringen. En een schaamteloze opeising van de methode onder mijn naam, dat spreekt 😉
Allereerst de theorie. Een boom ringen is een techniek waarbij je relatief snel staand dood hout kan creëren. Of geleidelijk ruimte in jong bos kan maken, zonder bomen te moeten vellen en tegen de grond werken. Of je kan zo een enkel exemplaar van een ongewenste boomsoort elimineren. Je onderbreekt daarbij het floëem, de bast, de schors zo je wil. Die zorgt voor de neerwaartse sapstroom, waardoor de wortels worden voorzien van de assimilaten van de fotosynthese in de kruin. Geen neerwaartse sapstroom betekent dan geen eten voor de wortels en het geleidelijke afsterven van de boom in kwestie.
Klein addertje: tussen de bast en het hout zit het cambium, de actief delende cellaag waaruit hout en schors ontstaan. Je hoort die te verwijderen voor een trefzeker resultaat, bijvoorbeeld wegborstelen met een staalborstel nadat je met een trekmes het cambium hebt verwijderd. Doe je dat niet grondig, dan gaat de boom nieuwe schors aanmaken en was je werk nutteloos. Een typisch voorbeeld is Amerikaanse vogelkers waar per ongeluk een héél klein beetje cambium is blijven staan, waarna de boom wondweefsel aanmaakt, de ring overbrugt en verder leeft. Tientallen gelijkaardige foto’s zou ik kunnen tonen… Oersaai natuurlijk, maar het toont wel aan dat een boom ringen wat oog voor detail vraagt.
Welke handgereedschappen je kan gebruiken om bomen te ringen, kwam al eerder aan bod in de Bosrevue. Een alternatief is de kettingzaag gebruiken om een boom te ringen. Op zich is dit goed doenbaar als je het zaagblad vertikaal houdt en zo de bast wegfreest tot nét in het hout, maar eerlijk gezegd is het wel veel brandstof en lawaai om niets. Handgereedschap draagt nog steeds mijn voorkeur weg, omdat je vrij bent in je beweging (geen brandstof tanken, batterij wisselen, veiligheidskledij,…) en je deze activiteit kan combineren met ander zinvol werk. Zoals toekomstbomen aanduiden. Of gewoon je bos observeren.
Naargelang de hoogte van het ringen krijg je onder de ring meer of minder opslag vanuit de schors. Bij sommige soorten in een dicht plantverband maakt dat weinig uit maar bij exotenbeheer kan dat soms tegenvallen. Zo kunnen Amerikaanse vogelkers of Amerikaanse eik gemakkelijk vanuit hun stamvoet weer uitlopen, zodat ze een soort hakhoutstoof onder een geringde boom maken. Ook niet zo handig, noch effectief.
Het mechanisme hierachter zie je op de foto’s hieronder. Links zie je uitlopende slapende knoppen op een stronk van Amerikaanse eik. Rechts zie je dezelfde stronk, waarbij aan de ene kant de schors is verwijderd en aan de andere kant de scheuten hun groeiseizoen voltooid hebben.
Je hoort mij al afkomen, trom trom trom er bestaat een effectievere methode. Die is gebaseerd op observatie van exploitatieschade: als de ontschorsing aan de stamvoet maar groot genoeg is, dan duurt het heel lang voordat de boom de wonde kan overgroeien. Dus stel dat we de schors tegen de stamvoet wegslaan op een moment dat die erg los hangt, dus (nu) aan het begin van het groeiseizoen (mei-juni) wanneer het cambium actief is, dan zijn we er ongeveer.
De eerste veldproeven waren anekdotisch maar wel effectief. Daarna zijn we in enkele bosdomeinen de methode gaan inpassen in een strategie voor de omgang met Amerikaanse eik. Hierbij viseren we exemplaren die toekomstbomen bedreigen, met een slechte stamkwaliteit én een kruinvorm die velling zonder schade moeilijk tot onmogelijk maakt. Dus de bomen waar je vanaf wil, maar die je teveel kopbreken geven om klassiek te exploiteren.
Om de effectiviteit van de methode op te volgen zijn er enkele bomen geringd op handig bereikbare plaatsen. Deze fotoreeks geeft je een idee van de evolutie over een iets meer dan een jaar tijd (april ’21 tot juni ’22).
Met deze manier van ringen kan je de schors gemakkelijk los slaan tot tegen de wortelhals. Dat beperkt de vorming van nieuwe scheuten op de stronk heel sterk. Hoe het praktisch in zijn werk gaat, kan je zien in deze 2 video’s. Die zijn begin mei opgenomen. Na een maand gaat dit nog vlotter, zeker bij Amerikaanse vogelkers, omdat de schors dan nog losser zit.
Ik vermoed dat de hulp van allerlei ongewervelden er toe bijdraagt dat deze verwondingen aan de boom niet of nauwelijks kunnen herstellen. Deze foto is genomen daags nadat een Amerikaanse eik in de zomer was geringd: het wondoppervlak zat vol naaktslakken en pissebedden die zich tegoed deden aan het voedzame cambium.
Of een boom zijn ring kan overgroeien of niet, lijkt ook te maken hebben met de grootte van de zone die geringd is. In de zeldzame gevallen dat er veel callusweefsel over de ring gevormd wordt, is dat vooral bij bomen waar iets te subtiel te werk is gegaan.
De capaciteit om een ring (met cambium intact) te overgroeien is mogelijk verschillend per boomsoort. Dat suggereert deze beuk, die op één groeiseizoen zijn bast opnieuw kon aanmaken.
Nog één toemaatje: deze methode om een boom te ringen is niet beperkt tot gesloten bos. Hier zie je een stronk van Amerikaanse eik op een piepklein experimenteel plekje voor heideherstel, totaal onbereikbaar voor machines. Na de velling in de winter is de schors van de stronken geslagen in juni. Twee groeiseizoenen en een beetje nazorg verder zijn de stronken nog eilandjes dood hout in de opkomende heidevegetatie.
Robbie Goris is zelfstandig bosbeheerder. Hij beheert verschillende privé-domeinen waarbij hij zowel het beheer als de exploitatie in regie verzorgt. Zo gaan houtoogst en bosverpleging hand in hand. Daarnaast werkt hij op projectbasis voor overheden, organisaties en privé-eigenaars: snoeien voor houtkwaliteit, kabelondersteunde vellingen, aanplanting, lokale houtverwerking en lesgeven.
Gelieve als volgt te citeren: Robbie Goris (2023) Bomen ringen door schors af te slaan (méthode Goris). Bosrevue 107b.
ISSN 2565-6953 – Bosrevue 107b
