Nieuws
Hoofdauteur: Ruben Vanholme, plantenonderzoeker bij VIB-UGent. De volledige lijst van auteurs vindt u onderaan het artikel.
Met de lente halen we bloemen in huis en op het terras, en met de bloemen ook potgrond. Maar de meeste potgrond bevat turf, en dat is dan weer een kleine ramp voor het klimaat. Er zijn nochtans duurzame alternatieven, zo benadrukt onderzoeker Ruben Vanholme (VIB-UGent) in dit opiniestuk.
Bij de eerste zonnestralen van de lente horen bloemen en planten. De geur- en kleurexplosie van krokus, hyacint en paaslelie zorgt voor een ideaal recept om ons uit de winterdip te trekken. Wie bloemen en planten zegt, zegt potgrond. Zo goed als alle commerciële potgrond bestaat hoofdzakelijk uit turf, ook wel bekend als tuinturf of veen.
Klimaatimpact
Turf is eeuwenoud afgestorven plantenmateriaal, afkomstig uit de bodem van bossen, moerassen en veengebieden. In die vochtige bodems vormt het turf een stabiele opslagplaats van koolstof. Eens verwerkt in potgrond komt het turf in contact met de lucht, en zal het langzaam maar zeker verteren. De koolstof die duizenden jaren lang opgeborgen zat onder de grond, komt zo uiteindelijk als CO₂ in de atmosfeer terecht, en dat draagt dan weer bij tot klimaatverandering.
Een zak met 40 liter turf eindigt theoretisch als tien kilogram CO₂ in de atmosfeer, wat overeenkomt met de uitstoot van een rit van 75 km met een gemiddelde wagen. Turf past dus in hetzelfde rijtje als de fossiele brandstoffen steenkool, aardolie en aardgas. Die vergelijking is helemaal zo gek niet, want turf wordt ook nog wel gebruikt als brandstof en net als bij de fossiele brandstoffen, wordt turf sneller ontgonnen dan dat er nieuw turf aangroeit. Bij gebruik van turf in potgrond komt de koolstof evenwel veel trager vrij dan bij verbranding.
Misleidend ecologisch imago
Als waardevolle natuurgebieden gebruikt worden voor het opgraven van turf, lopen die onherstelbare schade op. Vooral bij het droogleggen van veengebieden voor het winnen van turf komen veel broeikasgassen vrij. Veen wordt ook ontgonnen uit velden die reeds vroeger ontwaterd werden voor landbouwkundig gebruik. Dit zijn – biologisch gezien- reeds gedegradeerde gebieden, maar ook hier wordt de opgeslagen koolstof door de turfontginning versneld afgegraven en vrijgesteld. Turf is dus allesbehalve een duurzame grondstof voor potgrond.
De vraag is dus of potgrond op basis van turf een groen imago verdient. Zo kon je turf nog tot vorige maand met ecocheques betalen. Potgrond met turf kan nog steeds zonder problemen een biolabel dragen. Een biolabel houdt immers geen rekening met de klimaatimpact van een product. Het was alsof je met ecocheques zou betalen voor het tanken van benzine en je achteraf nog een bio-stickertje meekrijgt om op je wagen te plakken. Het Europees ecolabel staat gelukkig geen turf toe. Potgrond met dit ecolabel – met de Europese sterren als bloempje – is in België helaas vooralsnog een zeldzaamheid.
Eenvoudige alternatieven voor de volle grond
Genoeg redenen om turf te bannen uit huis en tuin. Voor niet-professioneel gebruik kan dat doorgaans vrij eenvoudig. Turf zorgt voor de structuur en luchtigheid van potgrond en houdt ook uitstekend water vast, maar het is niet bijzonder voedzaam voor de planten. In een gezonde tuin kunnen we rekenen op de wormen en ander bodemleven om de bodem luchtig te houden. Als het toch nodig is om de bodemstructuur te verbeteren volstaat het in de meeste gevallen om turf te vervangen door grove compost.
Turfarme en turfvrije potgrond voor buiten en binnen
Een courant alternatief voor potgrond met turf zijn producten op basis van kokosvezel. De duurzaamheid van kokosvezel is echter ook beperkt: gebruik dergelijke potgrond beter met mate. Het is beter om een potgrond te kiezen met een zo hoog mogelijk aandeel aan lokale grondstoffen, bijv. groencompost, schorscompost, houtvezel en beheerresten uit landschapsbeheer en natuurgebieden, waaronder heideplagsel. Het gebruik van lokaal snoeihout kan overigens een belangrijke bijkomende winst opleveren: houtkanten krijgen zo weer een economische waarde, waardoor ze worden onderhouden en er nieuwe worden aangeplant, en dat is dan weer zeer goed voor de biodiversiteit.
Ook in Vlaanderen wordt onderzoek verricht om de hoeveelheid turf in commerciële potgrond te verminderen. Zo ontwikkelde Vlaco bijvoorbeeld een potgrond voor de hobbymarkt, waarin de helft van de turf vervangen werd door verschillende types compost, zonder aan kwaliteit in te boeten. De Vlaco-potgrond en -compost wordt geproduceerd door afvalintercommunales. Bij verschillende recyclageparken kunnen burgers nu al terecht voor potgrond en compost die is gemaakt met grondstoffen die ze deels zelf hebben aangeleverd. Samen met het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) en andere wetenschappelijke partners blijft Vlaco zoeken om het aandeel turf in hun potgrond verder te verminderen.
Een huisgemaakt alternatief voor potplanten is een mengsel op basis van schors- of houtsnippers en bladcompost. Compost van groente- en fruitafval gebruik je beter niet puur, maar als je het mengt met compost van takjes en bladeren, krijg je wel een soort potgrond met een luchtige structuur. Je kan ook oude potgrond verbeteren door er wat compost bij te mengen. Thuis composteren kan eenvoudig in de tuin of in een wormenbak op het terras.
Uitdagingen voor teeltsector
Potgrond voor de professionele teelt van groenten, kruiden of sierplanten moet aan heel hoge kwaliteitseisen voldoen. In deze sector is het daarom voorlopig nog moeilijk om het gebruik van turf volledig te bannen. Toch vervangen verschillende spelers uit de potgrondsector geleidelijk aan meer en meer turf door groencompost, schorscompost en houtvezels.
In bepaalde gevallen kan turf ook hergebruikt worden in opeenvolgende teeltseizoenen. Als de sierteeltsector hun inspanningen rond het gebruik van duurzame potgrond op de bloempotjes zou kunnen vermelden, kunnen consumenten hier bewust voor kiezen bij de aankoop. De vraag van de consument zal professionele telers ongetwijfeld motiveren om verdere stappen te zetten.
Ten tijde van de huidige klimaatnoodtoestand moet de sector immers nog een pak sneller schakelen. We hebben dringend nood aan turfvrije potplanten en een bijhorend label, zodat de lentebloemen ons jaar na jaar uit onze winterdip kunnen blijven halen.
Informeren
Dit stuk hebben we geschreven om mensen te informeren over de klimaat- en natuurimpact van turf. Wat je als lezer met deze informatie doet, blijft een persoonlijke keuze. Die van ons is alvast gemaakt.
Auteurs
- Ruben Vanholme*, plantenonderzoeker bij VIB-UGent
- Pieter Vangansbeke*, expert duurzaam bosbeheer bij UGent
- Sanne Van Den Berge*, expert beheer en biodiversiteit houtkanten bij BOS+ Vlaanderen vzw
- Vlaco vzw
*Deze auteurs schreven dit stuk in eigen naam
