Ook Bolivia staat in brand

Enorm hoge CO-concentraties boven Bolvia op 23/8 als gevolg van de branden. (bron afbeelding: Windy.com)

Het departement Santa Cruz in het zuiden van Bolivia wordt sinds 14 augustus geteisterd door verschillende oncontroleerbare bosbranden. Waar in 2016 nog 295.000 hectare Boliviaans bos – ongeveer 2x de bosoppervlakte in Vlaanderen – verdween door branden, spreekt men voor dit jaar al over ruim 1 miljoen hectare bos.

De branden teisteren in toenemende mate het droogbos van Bolivia, een uniek inheems bos met 35 boomsoorten en 55 plantensoorten die enkel in de regio Chiquitania nabij Santa Cruz voorkomen. Een ramp voor de biodiversiteit want dit bos herbergt maar liefst 554 verschillende soorten fauna: 69 zoogdieren, 221 vogels, 54 reptielen, 50 amfibieën en 160 soorten vis worden bedreigd door de aanhoudende branden.

Sinds zondag 18 augustus bereikten de branden de grens met Paraguay en sinds kort staat ook de Braziliaanse Amazone in brand. Onze groene longen krijgen in snel tempo littekens waarvan ze niet snel zullen kunnen genezen. Men schat dat het herbebossen 200 jaar zal duren.

Hoe is het zover kunnen komen?

Elk jaar worden de Boliviaanse bossen geteisterd door branden. De meeste van die branden zijn veroorzaakt door de mens, want het is een goedkope en snelle manier om grond vrij te maken. De Boliviaanse overheid verklaarde naar aanleiding van de problematische situatie dat gecontroleerd branden mag. Ze beschouwt het als een noodzakelijk kwaad voor de kleine boeren die afhangen van deze strategie om te voorzien in hun levensonderhoud. Bovendien wijst ze met de vinger naar de droge winden die al enkele weken hoge snelheden halen (100km/u) en zo de branden deden verspreiden en tegelijk het bluswerk bemoeilijkten. Maar zijn dit de echte schuldigen? We maakten voor u een overzicht van de oorzaken van ontbossing.

• De wetgeving

  • In 2013 keurde de overheid verschillende wetten, decreten en technische normen goed die ontbossing om plaats te maken voor landbouwgrond makkelijker maken. De argumentatie was dat men zo de voedselzekerheid beter kon verzekeren.In 2016 breidde men deze wet nog verder uit: waar men voordien maximaal 5 hectare grond mocht ontbossen werd dit nu 20 hectare… 
  • In maart 2019 bereikte de overheid een akkoord met de agro-industrie (de grootste ontbosser in Bolivia) om maar liefst 250.000 hectare vrij te maken voor de productie van biodiesel (soja).
  • Midden 2019 wees de overheid gronden in de regio Santa Cruz toe aan families uit de regio Chaparé. Elke familie mag 50 hectare bewerken met het oog op de teelt van coca en vooral soja. Deze interne migranten zijn niet vertrouwd met het ecosysteem waar ze terecht komen en ze maken in eerste instantie de gronden vrij door ze plat te branden.
  • In juli 2019 werd een decreet gewijzigd dat groen licht gaf om in de departementen Santa Cruz en Beni aan gecontroleerd branden te doen. Dit decreet legaliseert dus het branden van bos.
  • De lokale overheden registreerden 1.000 toelatingen voor gecontroleerd branden. Daarnaast constateren ze ook dat er momenteel veel meer gebrand wordt dan dat, maar de handhaving blijft achterwege. Het Boliviaanse agentschap voor bos en gronden (ABT) schat dat slechts 3% van de huidige branden toegestaan was. De rest is illegaal aangestoken of zijn branden die aan de controle ontsnapt zijn. Een potentiële boete van 15 dollar per hectare waar bovendien zelden gevolg aan wordt gegeven, is een goedkope prijs en vraagt minder werk dan het papierwerk invullen om een vergunning voor een legale verbranding te bekomen. Voor zover we konden nagaan, werd ook nog nooit iemand vervolgd in Bolivia voor het veroorzaken van bosbranden.

• De agroindustrie

  • De agro-industrie ligt duidelijk aan de basis van al deze wetswijzigingen ten voordele van het branden. Grote bedrijven kopen de teelt op van kleine boeren en werken zo de systematische bosbranden in de hand. Een kleine boer heeft immers de instrumenten niet om zijn grond snel te bewerken. Bovendien zorgt de regelgeving die zegt dat je per locatie maximaal 20 hectare mag ontbossen, ervoor dat grote bedrijven liever samenwerken met kleine grondeigenaars dan zelf grote stukken grond aan te kopen.

Branden in Zuid-Bolivia (Bron: ACCA – MAAP-project)

Wat nu?

Zoals zo vaak worden ook deze keer de meest kwetsbaren getroffen. De armsten wonen heel vaak het dichtst bij het bos en sommige gemeenschappen zien hun hele hebben en houden dan ook opgaan in rook. Zo ook de gemeenschap Rio Blanco. Zij zijn directe begunstigden van een project tussen BOS+ en WWF Bolivia, maar worden momenteel ingesloten door het vuur. Onze communicatielijnen met hen liggen plat dus we hebben absoluut geen zicht op de situatie.

De rookontwikkeling is immens en bereikte inmiddels ook de stad Santa Cruz. Astmapatiënten melden zich in grote getale in de hospitalen voor ondersteuning met de ademhaling. Maar ook kinderen en ouderen lopen rond met rode ogen en piepende longen. De rook is voelbaar tot in andere steden, waarbij ze uiteraard geen landsgrenzen respecteert: ook Paraguay en Brazilië stonden de voorbije dagen in een waas.

Internationale hulp dringt zich op maar zolang de regering geen noodtoestand uitroept zal die hulp waarschijnlijk uitblijven. Nochtans kunnen we wel degelijk spreken van een internationale ramp die hulp vereist. Momenteel is het letterlijk dweilen met de kraan open. Voor elke brandhaard die men kan blussen, wakkert er elders een nieuwe op. Er werden weliswaar helikopters ingezet maar dit waren geen gespecialiseerde brandhelikopters, en ze konden slechts een zeer beperkte hoeveelheid water vervoeren. Sinds vrijdag 23 augustus werd 1 Chileens blusvliegtuig ingezet. Het valt nog af te wachten of dit soelaas zal brengen.

Maar los van het bluswerk is er eigenlijk nauwelijks een visie op brandbestrijding. Iedere gemeenschap probeert zo goed mogelijk met de situatie om te gaan. De getroffen gemeenschappen kunnen niet wachten op actie van de overheid en gaan dan maar zelf aan de slag. Een aantal onder hen roepen elke Boliviaan op om een bijdrage te leveren in de vorm van vrijwilligerswerk of het doneren van katoenen doeken, oogdruppels, zaklampen, batterijen, brillen, vuurresistente handschoenen of ingeblikt voedsel.

Miguel Crespo is directeur van Probioma, één van de andere partners van BOS+ in Bolivia. Hij trekt publiekelijk aan de alarmbel. Daarmee is hij één van de weinigen die in deze gepolitiseerde tijden – in oktober zijn er opnieuw verkiezingen – durft te reageren. Crespo is duidelijk en eist de annulering van de decreten die het branden van bos toelaten. Zo vraagt hij om het bosgebied beter te beschermen en het te waarderen als het cruciale ecosysteem dat het is. Crespo: “Onze waardevolle bossen verdwijnen in snel tempo ten gunste van landbouwgrond. Dat is grond die na enkele jaren uitgeput zal zijn want de bodems in deze regio lenen zich niet tot intensieve landbouw. De regio leeft van duurzaam bosbeheer en dit is het meest duurzame en daarom ook het meest rendabele scenario op lange termijn”.

Crespo roept de regering op om zijn trots opzij te zetten en hulp te vragen. “We zijn als een voetbalteam dat zonder trainer noch tactiek een levensbelangrijke match aan het spelen is”, zo zegt hij tegen onze lokale verantwoordelijke in Bolivia.