Nieuw wetsvoorstel moet ontbossing door EU-consumptie stoppen; “hoopvol maar nog onvolledig”

Consumptie in de Europese Unie – waaronder zeker ook België – veroorzaakt veel ontbossing wereldwijd. Vandaag publiceerde de Europese Commissie een langverwacht wetsvoorstel dat moet helpen dit te stoppen. Na de recente beloftes gemaakt op de COP26 is ook dit een belangrijke stap in de goeie richting voor meer en beter bos. Maar we zijn er nog niet. De finale versie van de wet – die een hoeksteen zou moeten worden van de Europese Green Deal – kan nog een heel pak steviger. BOS+ blijft met de Together4Forests-coalitie aandringen op een sterkere wetgeving want dringende actie blijft nodig. 

Wereldwijd zijn bossen van onschatbaar belang voor het in stand houden van biodiversiteit, een stabiel klimaat, het voorzien in een heel breed gamma aan ecosysteemdiensten en het welzijn van mens en maatschappij. Jammer genoeg blijft het bosareaal verder afnemen aan een onrustwekkend tempo – in 2020 verdween een oppervlakte groter dan België aan primair tropisch woud. De veerkracht van het Amazonewoud is al zodanig aangetast door ontbossing dat het grootste regenwoud ter wereld op een kantelpunt staat. Nog maar een klein beetje meer ontbossing en het zal zich transformeren tot savanne.

Een muur rond ontbossing

Enorme oppervlaktes tropisch bos moeten plaats maken voor de productie van een aantal basisproducten of commodities: vlees en het veevoeder dat daarvoor nodig is, palmolie, koffie, cacao, rubber,… Het zijn producten die worden verhandeld op de wereldmarkt, verder verwerkt en overal ter wereld geconsumeerd. Lees:  heel ver van het stuk grond waar het werd geproduceerd, wat ten koste gaat van biodiversiteit en klimaat.

De bezorgdheid bij mensen over de impact van hun consumptie , groeit evenredig metde bereidheid om daar iets aan te veranderen. Maar meestal is het heel moeilijk – of eenvoudigweg onmogelijk – om te weten of bos is verdwenen bij de productie van wat je in de supermarkt koopt of wat op je bord ligt.

Het wetsvoorstel biedt hier een direct antwoord op. De EU kan bepalen dat producten niet op de Europese markt mogen komen als er bij de productie ervan bos verdween. De verantwoordelijkheid ligt daarbij voor een heel groot deel bij bedrijven, die moeten nagaan en verzekeren dat producten die ze aankopen en verhandelen, ontbossingsvrij zijn.–In technische termen: zorgplicht.

Een wet met tanden?

Mogelijk klinkt dit u allemaal heel bekend in de oren. Een jaar geleden voerde BOS+ samen met meer dan 100 andere NGO’s campagne om de EU te laten zien dat er een groot draagvlak is voor dit thema. De campagne werd – ook dankzij u – een groot succes: meer dan een miljoen mensen tekenden in op de publieke consultatie die EU-burgers de mogelijkheid gaf hun verwachtingen van de wet mee te geven. Er is maar 1 andere Europese wet die meer reacties uitlokte, en voor milieukwesties was het de grootste Europese publieksraadpleging ooit.

Na verschillende keren uitsel, is de publicatie van de wet op zich heel goed nieuws. Maar werd met die aanbevelingen voldoende rekening gehouden, werd er naar u en ons geluisterd?

Enerzijds is het een heel grote stap in de juiste richting:

• Om op de Europese markt terecht te kunnen komen, moeten producten vrij zijn van zowel ontbossing als bosdegradatie.
• Om dit aan te kunnen tonen moeten producten ook traceerbaar worden tot de plaats waar ze werden geproduceerd of geoogst.
• Er worden maatregelen voorzien om navolging te garanderen, met inbegrip van boetes die proportioneel zullen zijn met toegebrachte schade
• Ook een duidelijk kader voor lidstaten om controles uit te voeren.

Anderzijds zijn een aantal belangrijke eisen niet ingewerkt in het voorstel:

• Lokale en inheemse gemeenschappen spelen een sleutelrol in het afremmen van ontbossing. Strenge regels voor bedrijven rond het respecteren van de rechten van die gemeenschappen zijn echter niet ingewerkt in de wet.
• Bescherming van bos mag niet ten koste gaan van andere ecosystemen – in technische termen leakage genoemd. Bijvoorbeeld de Cerrado, een heel belangrijk bioom ten zuiden van het Amazonewoud, lijdt heel sterk onder de productie van o.a. vlees en soya. Dit punt was een belangrijke eis van de Coalitie en is niet opgenomen in het wetsvoorstel.
• Net zoals in het klimaatverhaal, waarbij investeringen in hernieuwbare energie nog steeds worden overschaduwd door die in fossiele brandstoffen, worden er ook nog gigantische bedragen geïnvesteerd in activiteiten die ontbossing veroorzaken. Daarom is het essentieel dat bepalingen over financiering ook in de wet moeten worden geïntegreerd.
• Om ontbossing ook effectief te kunnen stoppen, moeten álle producten die ontbossing veroorzaken onder de wetgeving vallen. Het voorstel beperkt zich tot een reeks – weliswaar belangrijke – commodities. Bij vlees gaat het bijvoorbeeld enkel over rundsvlees, terwijl het telen van voer voor de productie van varkens- en kippenvlees ook veel ontbossing veroorzaakt.
• Het moet ook gaan over alle ontbossing, overal. Voor import uit landen waar het risico op ontbossing als laag wordt ingeschat, zijn de regels veel lakser. Behalve geen garantie op 100% ontbossingsvrije import, kan ook dit tot problemen leiden zoals bijvoorbeeld door oneerlijke concurrentie.

Consolideren van klimaatbeleid

Ontbossing en bosdegradatie zijn goed voor ongeveer een tiende van de uitstoot van broeikasgassen, omgekeerd is bos ook een zeer goeie manier om broeikasgassen uit de atmosfeer te halen en in de biosfeer te houden. Nog geen twee weken terug beloofden meer dan 130 wereldleiders op de COP26 om ontbossing tegen 2030 volledig te stoppen . Die aankondiging werd een van de lichtpuntjes van hoop in een over het algemeen lauw onthaalde klimaatconferentie.

Om enige impact te hebben moeten vrijwillig uitgesproken woorden wel worden omgezet in afdwingbaar en actiegericht beleid. Een sterke EU-wet kan, eens die ook effectief van kracht wordt, een belangrijke pijler worden om die grote belofte  ook waar te kunnen maken.

Behalve effectieve implementatie is ook snelheid van cruciaal belang. 2030 is nog veraf en de verbintenis mag geen vrijgeleide zijn om nog tot dan verder te blijven ontbossen. De ontbossingscijfers moeten zo snel en zo steil mogelijk naar beneden, daarom is het ook belangrijk dat – mits ze sterk genoeg is – de EU-wet zo snel mogelijk van kracht gaat en wordt toegepast.

Volgende stappen

Om effectief van kracht te gaan, moet de wet nog worden nagelezen door en moet hij het fiat krijgen van het Europees Parlement en de lidstaten van de EU. Die stappen in de wetgevingsprocedure zullen een aantal maanden duren, een definitieve stemming vindt volgende zomer plaats. Dat maakt het mogelijk nog wijzigingen aan het wetsvoorstel door te voeren.

Daarom zal BOS+ als deel van de Together4Forests Coalitie blijven aandringen op een sterkere wet die ontbossing en vernieling van andere ecosystemen door Europese consumptie ook écht kan stoppen. En eens die er ook finaal is, zullen we mee blijven waken over de uitvoering en opvolging ervan.

Tot slot is het belangrijk te vermelden dat de EU hiermee ook het voortouw neemt. Als de wet effect heeft, zou bijna een vijfde van het aandeel in geïmporteerde ontbossing gedekt zijn. Hopelijk volgen nu snel andere grote spelers  en wordt daarmee het net rond ontbossing steeds strakker gespannen.