Nieuws
In een zeer spannende tweede ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen heeft oud-president Lula da Silva met een zeer nipte marge (1,8 % !) gewonnen van zittend president Jair Bolsonaro. Ontevredenheid over de 700.000 COVID-doden, een slabakkende economie, aanvallen op de media, academici, gezondheidswerkers en democratische instellingen, samen met internationale reputatieschade, deden hem de das om.
Bolsonaro’s beleid was ook enorm destructief voor het Amazonewoud. Zowat iedereen ter wereld die enigszins bezig is met klimaat en biodiversiteit slaakte deze ochtend een zucht van verlichting – niet in het minst de inheemse gemeenschappen die in het woud leven. Het grootste regenwoud ter wereld is daarmee verre van gered, maar het zwaard van Damocles dat erboven bengelt, hangt terug wat steviger vast.
Bolsonaro en ontbossing
Bolsonaro’s presidentschap, dat begon in 2019, vertoonde akelige parellellen met dat van Donald Trump in de VS. Het bracht verdeeldheid en polarisering en hij trok het Overton venster in Brazilië fors naar rechts. Net zoals bij Trump is Bolsonaro ook de eerste zittende president die geen 2e ambtstermijn haalt sinds lange tijd en kondigde hij op voorhand fraude en onfaire verkiezingen aan. Dat terwijl hij ondertussen zelf het electoraal systeem probeerde verzwakken. Net zoals in de VS waren heel veel van de stemmen voor da Silva vooral anti-stemmen tegen Bolsonaro.
En net zoals Trump hem voordeed, werden milieu-instellingen gekortwiekt of onthoofd. De directeur van het INPE, het Braziliaanse agentschap dat ontbossing opvolgt, werd in 2019 ontslagen nadat hij ontbossingcijfers bleef verdedigen waar Bolsonaro het niet eens mee was. 98% Van de ontbossingsalarmen (nationaal systeem dat automatisch waarschuwt voor mogelijke ontbossing) in het land werden niet onderzocht.
Ontbossing in Brazilië van 2002 tot nu, met de presidenten er bij.
Verdedigers van het woud vogelvrij
Zowel in retoriek als in beleid werd een vrijgeleide gegeven voor ontbossing door grootschalige landbouw, illegale mijnbouw en houtkap. Ook voor aanvallen op verdedigers van het woud.
De inheemse gemeenschappen, die grote delen van het Amazonewoud duurzaam beheren en het zo mee helpen beschermen, vormen een stevig obstakel voor grootschalige ontbossing. Dat strookte niet met de visie van Bolsonaro en een groot deel van de agro-industrie en grootgrondbezitters die hem steunden. Zijn eigen discours tegen deze gemeenschappen vertaalde zich in een sterke stijging van cijfers van bedreigingen, geweld tegen inheemse gemeenschappen en inname van hun land.
Niemand die het woud verdedigde bleef buiten schot: in juni van dit jaar nog werden journalist Dom Phillips en onderzoeker Bruno Araújo Pereira vermoord door mensen die illegaal producten uit het woud haalden.
Donkere wolken, letterlijk
Het was dan ook geen verrassing dat de ontbossingscijfers in de Amazone en de Cerrado onder zijn bewind fors toenamen. In augustus 2019 werd het overdag donker in Sao Paolo door de rookpluimen van 125.000 ha afgebrand bos. Een donkere voorbode van doordravende ontbossing en mensenrechtenschendingen doorheen zijn hele ambtstermijn.
Anticiperend op een mogelijk verlies van de verkiezingen – en daarmee een terugkeer naar een strenger anti-ontbossingsbeleid – schoten de ontbossingscijfers de voorbije maanden opnieuw de lucht in: in juni werd het hoogste aantal branden geregistreerd in 15 jaar.
Sao Paulo werd overdag donker vanwege de grote hoeveelheid rook van bosbranden.
Kantelpunt
Lula da Silva was eerder president van 2002 tot 2010, en onder zijn bewind gingen de ontbossingscijfers vooral omlaag. Ook nu voerde hij campagne met de belofte om illegale mijnbouw en houtkap aan banden te leggen en boeren enkel land te laten gebruiken dat al ontbost was. Hopelijk wordt met zijn presidentschap dan ook een ommekeer ingezet in de ontbossingscijfers.
En dat is zeer maar dan ook zeer dringend nodig. Wetenschappers waarschuwen al langer dat het woud een kantelpunt aan het bereiken is: eens een voldoende grote oppervlakte van het woud verdwenen is, zou het regenwoud zodanig uitdrogen dat grote delen ervan zouden omvormen tot savanne.
Een exact cijfer is er niet, maar het kantelpunt ligt waarschijnlijk ergens tussen de 20 en de 25% van de oppervlakte van het woud. Op dit moment zou al iets meer dan 25% van het woud ontbost of heel sterk aangetast zijn. Het is dus vijf na twaalf.
Met rampzalige gevolgen voor biodiversiteit en uitstoot van broeikasgassen. De verdroging van het Amazonewoud staat bekend als een van de belangrijke kantelpunten van de klimaatontwrichting die het wereldwijde klimaat buiten een leefbare zone voor de mensheid kunnen leiden. Het is dan ook niet overdreven om te stellen dat de inzet van deze verkiezingen ook over de toekomst van de mensheid ging.
Afgebrand Amazonewoud om nieuw land voor grazend vee te maken.
Fragiele hoop
Het stoppen van ontbossing is nergens een sinecure, en is het zeker niet op dit moment in Brazilië. Naast verzwakte milieu-instellingen, sterke verdeeldheid en een slabakkende economie, erft Lula ook een parlement dat nog steeds sterk pro-Bolsonaro is. Een ander, beter anti-ontbossingsbeleid invoeren zal dus niet makkelijk zijn.
Ontbossing in het Amazonewoud en tropische bossen wereldwijd is verder een heel complex en groot probleem, waarbij zelfs de president verre van alle touwtjes in handen heeft. Het is een heel kluwen van spelers die aan alle kanten trekken, en waar ook wij hier in België bij betrokken zijn.
Onze consumptie van o.a. vlees, koffie, chocolade, palmolie ligt – grotendeels ongewild en onbewust – mee aan de basis van de ontbossing die in de Amazone of de Cerrado plaatsvindt. Net daarom is het zo belangrijk dat de zorgplicht-wetgeving waar de Europese Unie aan timmert, heel sterk moet zijn: zodat ook van buitenaf duurzame praktijken worden opgelegd aan potentiële ontbossers in Brazilië.
Wereldwijd draaft ontbossing nog steeds veel te snel door. Als dat zo blijft doorgaan, zal de belofte die vorig jaar werd gemaakt op de COP26 om ontbossing tegen 2030 te stoppen, helemaal niet worden gehaald. De druk op het woud is en zal groot blijven, ongeacht wie de Braziliaanse presidentssjerp draagt. Maar – nog zo’n parallel met Trump – overheidsbeleid dat een actieve retoriek en politiek voert die tegen ecosystemen en de gemeenschappen die ze beschermen ingaat, speelt een grote rol in het ontbossingsprobleem.
Deze verkiezingsuitslagen zijn daarom dus wel degelijk écht goed nieuws, de opluchting meer dan terecht.
