Nieuws
Begin dit jaar verscheen het derde en laatste luik van het zesde klimaatrapport van de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering – beter bekend als het IPCC. Wereldnieuws dat door de oorlog in Oekraïne maar een fractie van de aandacht kreeg die het verdiende.
Vorig jaar verschenen de eerste twee delen van het rapport: hoe het klimaat verandert en tweede hoe we ons daaraan kunnen aanpassen. Deel 3 focust op ‘mitigatie’: hoe we de klimaatcrisis kunnen terugdringen. En daarin spelen Bossen en Bomen een sleutelrol.
6e IPCC-rapport
Nog een mogelijke reden waarom het rapport onder de radar bleef, is het ontbreken van verrassende nieuwe inzichten. Het rapport herbevestigt met meer actuele cijfers, preciezere modellering en een nog grotere bewijslast, wat in grote lijnen al lang duidelijk is: de urgentie van het drastisch aanpakken van de klimaatcrisis, die er met de jaren alleen maar relevanter is op geworden.
Paradoxaal genoeg zijn de oplossingen om de opwarming binnen de perken te houden al binnen handbereik. In de eerste plaats en vooral in rijkere landen de energietransitie – het zo snel mogelijk volledig afstappen van fossiele brandstoffen. Maar een heel belangrijke rol is ook weggelegd voor natuurlijke ecosystemen, zeker in landen met tropisch bos.
In het rapport werden wel een aantal nieuwe elementen geïntegreerd, zoals de rol die veranderende consumptiepatronen kunnen spelen. Er gaat ook meer aandacht naar de sociale dimensie en draagvlak voor mitigatie-maatregelen.
Het bijna 3000 pagina’s tellende titanenwerk is het topje van een steeds grotere ijsberg van een ondertussen ontelbare hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek. Het reikt oplossingen aan in de vorm van mogelijke toekomstscenario’s. Aan ons als wereldwijde maatschappij om keuzes te maken, voor welk scenario we willen gaan.
Klimaatverandering en landgebruik
In alle scenario’s die ons naar een leefbare toekomst leiden, is een heel grote rol weggelegd voor wat onder de gemeenschappelijke noemer ‘Land’ of ‘Landgebruik’ valt. Die bestaat uit drie grote componenten, en in alle drie nemen bossen en bomen een prominente plaats in: (1) het in stand houden en versterken van de veerkracht van natuurlijke ecosystemen, (2) de manier waarop we aan landbouw doen, en (3) ons consumptiegedrag van voedsel en natuurlijke materialen. Landgebruik zorgt momenteel voor tussen de 13 en 21% van de jaarlijkse wereldwijde emissies.
© Tom Fisk
Landgebruik heeft het potentieel om tot 2050 voor 20 tot 30% bij te dragen aan de nodige[1] vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Dat komt overeen met een met een jaarlijkse betaalbare[2] vermindering van emissies met 8-14 Gigaton CO2 equivalent. Ze kunnen ook nu al worden toegepast – in tegenstelling tot de meeste andere opties om CO2 uit de atmosfeer te halen, die zich nog in de ontwikkelingsfase bevinden en vaak nog veel te duur zijn.
Veerkrachtige Bossen
Bossen en natuurlijke ecosystemen nemen de hoofdmoot in van de betaalbare emissieverminderingen in de sector ‘Land’: 7,3 Gigaton per jaar tot 2050. De grafiek hieronder, een van de belangrijkste uit het rapport, spreekt boekdelen: het beschermen en herstellen van bos en andere ecosystemen is van dezelfde proporties als de transitie naar hernieuwbare energie.
Door bossen te beschermen en duurzaam te beheren worden emissies vermeden, door bos te herstellen en aan boslandbouw te doen wordt meer CO2 opgenomen uit de atmosfeer. Het meeste potentieel is weggelegd voor het stoppen van wereldwijde ontbossing.
Het gebruik van hout uit duurzaam beheerd bos als constructiemateriaal of andere lang-levende toepassingen – waarbij CO2 gedurende lange tijd uit de atmosfeer wordt gehouden – draagt nog eens extra bij aan mitigatie.
Overzicht van opties om uitstoot van broeikasgassen te verminderen in 2030 (verticale as), samen met de kost (kleur van de balkjes, uitgedrukt in Dollar per Ton CO2-equivalent) en het potentieel van elke oplossing (lengte van de balkjes). Bomen en Bos nemen een belangrijk aandeel van de oplossingen in, voornamelijk onder ‘AFOLU’ of de Land-sector, maar ook bvb. door verhoogd gebruik van hout als constructiemateriaal. Het stoppen van ontbossing (reduce conversion of natural ecosystems) is goed voor een aanzienlijk aandeel van het totale mitigatiepotentieel (© IPCC rapport)
Duurzame landbouw
De transitie naar meer duurzame vormen van landbouw komt binnen de ‘Land’ – oplossingen op de 2e plaats – goed voor 4 Giga Ton CO2-equivalent per jaar. Deze valt bovendien niet los te koppelen van bossen en bomen: een heel groot deel van de emissies uit landbouw gelinkt zijn aan ontbossing. In Afrika, Latijns-Amerika en Zuid-Oost Azië zijn de omvorming van tropische bosgebieden tot landbouw- en weidegrond, methaan uit veeteelt, het verbranden van biomassa en het draineren van veengebieden met voorsprong de belangrijkste bron van emissies. Niet om de vinger te wijzen naar die regio’s: een groot deel van wat daar wordt geproduceerd komt uiteindelijk op ons bord terecht.
Ontbossing in Riau in functie van palmolieproductie © Wikimedia Commons
Anderzijds kan landbouw die samenwerkt met de natuur ook een belangrijk deel van de oplossing zijn: meer koolstofopslag in bomen in boslandbouw, levende houtkanten en organisch materiaal in levende bodems.
Boslandbouw in Masaka © Wikimedia Commons
Gezonder dieet
Voor het eerst heeft het IPCC het ook over oplossingen aan de ‘vraagzijde’, zoals een transitie naar een meer plantaardig dieet en verminderen van voedselverspilling, meer gebruik maken van openbaar vervoer en meer gebruik van hout als bouwmateriaal. Veranderende consumptiepatronen zijn zo samen goed voor 2,2 GT per jaar aan lagere emissies.
Naast de impact van onduurzame hout- en rubberproductie, is de transitie naar een duurzamer dieet ook heel relevant voor Bos, omdat ontbossing wereldwijd vooral wordt veroorzaakt door de consumptie van o.a. vlees, palmolie, cacao, koffie, mais en andere voedingsgewassen.
Ontbossing in Paraguay in functie van veeteelt © Wikimedia Commons
Naast individuele verantwoordelijkheid, of liever, de mogelijkheid een verschil te maken, wijst het rapport erop dat gedragsveranderingen enkel kunnen plaatsvinden als ze gepaard gaan met ondersteunend en sturend beleid.
Correct toepassen van natuurlijke klimaatoplossingen
De kracht van bos en andere ecosystemen in het klimaatverhaal schuilt voor een groot deel in het feit dat het win-win-win oplossingen zijn: ze temperen de opwarming door CO2 uit de atmosfeer te houden en te halen, maar vormen tegelijk een buffer voor de gevolgen die we sowieso zullen ondervinden. Daarbovenop leveren ze ons nog een hele reeks andere ecosysteemdiensten – van voorzien in grondstoffen en voedsel over water- en luchtzuivering tot ontspanningsruimte voor fysiek en mentaal welzijn.
Het lijkt dus vanzelfsprekend dat er unanimiteit zou zijn voor een oproep tot inzetten op die zogenaamde ‘op de natuur gebaseerde klimaatoplossingen’ (NBS of Nature-Based Solutions). Vanuit verschillende richtingen komt echter ook kritiek, voornamelijk omdat de toepassing van die oplossingen niet correct zou gebeuren. Een voorbeeld daarvan zijn grootschalige aanplantingen van niet-inheemse boomsoorten waarvoor lokale gemeenschappen uit hun leefgebied worden verdreven, door grote bedrijven die verder geen (of zelfs contraproductieve) inspanningen leveren en vooral hun imago willen oppoetsen.
Dit wordt in het rapport ook impliciet erkend als probleem. Het wijst erop dat ‘Land’-oplossingen hun potentieel enkel kunnen waarmaken als ze zorgvuldig en voorzichtig worden toegepast, rekening houdend met de lokale context en de sociale component van duurzaamheid.
Potentieel waarmaken
Bomen en Bos weven zich hierboven door verschillende grote deeloplossingen. Veerkrachtige bossen zijn een betaalbaar, onmisbaar en integraal deel van de oplossing voor de klimaatontwrichting.
Maar ondanks hoopvolle signalen, gaat het met bossen nog steeds de verkeerde kant op. Ontbossing blijft wereldwijd doordraven aan een veel te hoog tempo. Bossen zijn onmisbaar voor een stabiel klimaat, maar omgekeerd vermindert de klimaatontwrichting ook de veerkracht van bossen. Er wordt vooruitgang geboekt, maar aan een te laag tempo.
Het IPCC wijst dan ook op de noodzaak voor een snelle en doorgedreven inspanning. Het wijst een aantal concrete barrières aan, waarvan een van de belangrijkste het tekort aan financiering is. momenteel gaat elk jaar 700 miljoen dollar naar de oplossingen die hierboven worden beschreven – veel minder dan de 400 miljard dollar die zou nodig zijn om het potentieel van 30% klimaatmitigatie waar te maken. Om ontbossing zo snel mogelijk te stoppen en om te keren moeten bedrijven hun toeleveringsketens zo snel mogelijk ontbossingsvrij maken, en overheden moeten daar een gepast kader en ondersteuning voor voorzien. Er moet ook meer erkenning en ondersteuning gaan naar de lokale en inheemse gemeenschappen die nu al hun bossen beschermen en duurzaam beheren.
Het Ecuadoraanse Amazonewoud is de woonplaats van de inheemse Sapara. Zij leven al duizenden jaren in en met het woud en weten dus beter dan wie dan ook hoe ze het bos moeten beschermen en duurzaam kunnen beheren. © Leen van Zele
[1] om onder de 1,5 tot 2 graden opwarming te blijven
[2] onder ‘betaalbaar’ wordt verstaan: een lagere kost dan 100 USD / Ton CO2 – equivalent. Het technisch haalbare aandeel is ongeveer dubbel zo hoog, terwijl de helft van het betaalbare deel goedkoper is dan 20 USD per ton.
