Nieuws
- Volgens een nieuwe studie, ondertekend door 35 wetenschappers van over de hele wereld, is meer dan 15 miljoen vierkante kilometer van wat overblijft van het Amazonewoud aangetast; dit is meer dan 50 keer de grootte van België.
- In tegenstelling tot ontbossing, die per satelliet kan worden waargenomen, is aantasting moeilijker te meten, maar de getroffen bossen kunnen evenveel koolstof uitstoten als gebieden waar reeds bomen zijn gekapt.
- De auteurs stellen dat de aantasting wordt veroorzaakt door vier belangrijke verstoringen: bosbranden, houtkap, extreme droogtes – versterkt door de klimaatverandering – en randeffecten (effect van gekapte gebieden op aangrenzende bossen).
Wanneer we het hebben over de vernietiging van het Amazonegebied, wordt vaak verwezen naar de ontbossingsgegevens. In de afgelopen decennia is het tempo van de ontbossing het best gedocumenteerd.
“Historisch gezien was ontbossing de belangrijkste oorzaak van veranderingen in het landgebruik in het Amazonegebied. Tussen 1975 en 1985 werd in het Braziliaanse Amazonegebied bijna 115.000 vierkante kilometer ontbost, vooral door bossen te kappen en te vervangen door weilanden en vee,” zegt klimatoloog Carlos Nobre, voorzitter van het Braziliaanse panel voor klimaatverandering en senior onderzoeker aan het Instituut voor geavanceerde studies van de Federale Universiteit van São Paulo.
Na verloop van tijd is er echter een toename van de gebieden die niet volledig ontbost zijn, maar in verschillende stadia van ontbossing verkeren.
“Ontbossing is echt belangrijk – maar als we alleen daarnaar kijken, gaan we voorbij aan veranderingen in de resterende bossen die evenveel CO2 kunnen uitstoten als ontbossing” Professor Jos Barlow – British Lancaster University
“Ontbossing is echt belangrijk – maar als we alleen daarnaar kijken, gaan we voorbij aan veranderingen in de resterende bossen die evenveel CO2 kunnen uitstoten als ontbossing,” waarschuwt professor Jos Barlow van de British Lancaster University, medeoprichter van het Sustainable Amazon Network en een van de co-auteurs van een artikel dat onlangs is gepubliceerd in het tijdschrift Science, “The drivers and impacts of Amazon forest degradation“ Lapola, D. M., Pinho, P., Barlow, J., O. C. Aragão, L. E., Berenguer, E., Carmenta, R., ... Walker, W. S. (2023). The drivers and impacts of Amazon forest degradation. Science.
Een groep van 35 wetenschappers van verschillende internationale instellingen, waaronder verscheidene Braziliaanse onderzoekers, heeft een nieuwe studie uitgevoerd die niet alleen de exacte omvang van de aantasting van het Amazonewoud in alle landen van het Amazonegebied meet, maar ook de intensiteit van die aantasting beoordeelt, de meest getroffen gebieden lokaliseert, de belangrijkste oorzaken blootlegt en de gevolgen daarvan op lokaal, regionaal en mondiaal niveau toont.
Ontbost gebied in de gemeente Careiro da Várzea, in de deelstaat Amazonas. Aangrenzende bossen blijven staan, maar ondervinden de directe gevolgen van de nabijgelegen ontbossing – een verschijnsel dat bekend staat als randeffect. Foto door Alberto César Araújo/Amazônia Real.
Om te beginnen benadrukken de onderzoekers het onderscheid tussen ontbossing en aantasting – of degradatie, in meer technische termen.
“Ontbossing is de verwijdering van bomen en de omschakeling naar een ander landgebruik, doorgaans landbouw. Bosdegradatie vindt plaats in het bos dat overblijft. Ernstige verstoringen kunnen leiden tot het verlies van de meeste bomen, maar als het landgebruik niet verandert, is er sprake van degradatie en niet van ontbossing”, aldus Barlow.
Volgens de analyse, gebaseerd op eerdere studies uitgevoerd tussen 2001 en 2018, lijdt 38% van wat overblijft van het Amazonewoud – dat wil zeggen, wat nog niet ontbost is – aan een soort degradatie veroorzaakt door menselijk handelen.
“We hebben het over meer dan 15 miljoen vierkante kilometer; dat is meer dan 50 keer de grootte van België,” wijst professor Barlow erop.
De auteurs wijzen erop dat de aantasting wordt veroorzaakt door vier belangrijke verstoringen: bosbranden, houtwinning, extreme droogtes – versterkt door de door de mens veroorzaakte klimaatverandering – en randeffecten (invloed van open gebieden op aangrenzende bossen).
Verkoold lichaam van een kleine miereneter (Tamandua tetradactyla) na een brand in Apuí, deelstaat Amazonas, in augustus 2020. Foto door Bruno Kelly/Amazônia Real.
“Het is verrassend dat 38% van het bos dit proces helaas al ondergaat,” zegt Patricia Pinho, plaatsvervangend wetenschappelijk directeur van het Amazon Environmental Research Institute en een van de co-auteurs van de studie. “Als je kijkt naar de omvang hiervan, de gebieden die al ontbost zijn niet meegerekend, klinkt het echt als een waarschuwingssignaal voor ons bos.”
Verlies van biodiversiteit en toename van CO2
De onderzoekers toonden ook een verband aan tussen de vectoren van aantasting en de drijvende krachten achter ontbossing, die vaak “samen voorkomen en op elkaar inwerken”, zoals het artikel aangeeft.
Houtwinning wordt bijvoorbeeld gedreven door de marktvraag, maar vergemakkelijkt door corruptie en zwak bestuur (85% van de houtkap in het Amazonegebied is illegaal). Bosbranden worden meestal veroorzaakt door landbouwpraktijken en worden vaak verergerd door extreme droogte. Ze worden ook heviger in gebieden waar al een randeffect bestaat.
En zowel de ontbossing als de zogenaamde “bosverstoringen” betekenen dat het Amazonegebied ophoudt zijn uiterst belangrijke ecologische rol te vervullen door CO2 uit de atmosfeer te absorberen – en, in een perverse verandering van functie, een bron van CO2-uitstoot wordt.
Grafiek die laat zien hoe de oorzaken van ontbossing de degradatie van de resterende bosgebieden in het Amazonegebied veroorzaken. Afbeelding door Alex Argozino/Studio Argozino.
“Wij hebben schattingen van verschillende studies vergeleken en laten zien dat de uitstoot van ontbossing en degradatie in feite zeer vergelijkbaar is. Hoewel ontbossing duidelijk ernstiger is, treft aantasting een veel groter gebied,” zegt Barlow.
Hoewel aangetaste gebieden enorme hoeveelheden broeikasgassen uitstoten, worden ze niet opgenomen in nationale emissie-inventarissen. “Dit zijn geen officiële cijfers, maar er zijn veel emissies in deze gebieden,” wijst Nobre.
Een bos dat door ernstige verstoringen zoals bosbranden is aangetast, draagt niet alleen bij tot een hogere temperatuur op aarde, maar heeft ook een heel andere structuur, en dat heeft gevolgen voor de soorten die erin leven, of dat nu dieren of planten zijn. Als een domino-effect zullen, nadat de biodiversiteit is aangetast, ook de gemeenschappen die eromheen leven onder deze kwalen gaan lijden.
“Dit is een zeer belangrijk punt dat de studie maakt. We leggen bloot wie van deze verstoringen van de aantasting van het bos profiteert en wie de grootste verliezen lijdt”, aldus Pinho.
In het geval van de houtwinning zijn het bijvoorbeeld de regionale en mondiale actoren, waaronder bedrijven en industrieën, die de hoogste winsten opstrijken, terwijl de plaatselijke arbeiders het hoofd moeten bieden aan de conflicten en het geweld als gevolg van de activiteit of op zijn minst aan de gevolgen van de schaarse vegetatie voor de watervoorziening.
Illegaal weggehaald hout uit het inheemse gebied van Pirititi, in Roraima. Foto door Felipe Werneck/IBAMA.
Extreme droogte komt steeds vaker voor
Een van de belangrijkste deskundigen in het in kaart brengen van bodembedekking en bodemgebruik – bosbouwkundig ingenieur Tasso Azevedo, medeoprichter en hoofd van het MapBiomas-initiatief – erkent dat kaalkap altijd gemakkelijker vast te stellen is, terwijl bosdegradatie veel moeilijker vast te stellen is.
“Tekenen van verjonging kunnen bijvoorbeeld worden verward met aantasting, waardoor we er minder aandacht aan besteden,” zegt hij. “Maar het tast ook de functionaliteit van het bos aan. Bij ontbossing verliest het zijn functie volledig en degradeert het een deel van die functies.”
Voor Azevedo is van de oorzaken die in de nieuwe studie naar voren komen, de klimaatverandering zeker de belangrijkste reden tot bezorgdheid, omdat die niet afhangt van een specifieke en lokale actie, maar een wereldwijde vermindering van uitstoot van broeikasgassen vereist.
Droge vijver in de deelstaat Acre, tijdens een watercrisis door extreme droogte in 2016. Foto door Alexandre Cruz Noronha/Amazônia Real.
“Deze aantasting door klimaatverandering wordt echter versterkt en verder verspreid door wat er direct in het bos gebeurt. Dus als er geen ontbossing plaatsvindt, zal het effect van de klimaatverandering daarop kleiner zijn”, zegt hij.
Een van de punten die de onderzoekers in het artikel aan de orde stellen, is juist de hogere frequentie van extreme droogte in het Amazonegebied, vooral in de zuidelijke en centrale regio’s ervan. In de bijna twee decennia van de studie werden vier van deze gebeurtenissen van grotere omvang geregistreerd.
Deze “megadroogtes”, die steeds frequenter, langer en intenser worden, leiden tot een uitbreiding van het vuur, dat zich snel over de bosbodem verspreidt en de dood van duizenden bomen veroorzaakt.
Om dit scenario van verwoesting een halt toe te roepen, bevelen de auteurs van het artikel aan de ontbossing meedogenloos te bestrijden en maatregelen te nemen om de aantasting van het Amazonegebied in te dammen.
“Ondanks de resultaten van de studie is er ruimte voor hoop,” zegt Barlow. Het inperken van verdere ontbossing zal helpen, omdat het nieuwe randeffecten zal voorkomen en de uitbreiding van ontstekingsbronnen die bosbranden veroorzaken zal verminderen. Maar we hebben maatregelen nodig die ook de oorzaken van verstoringen aanpakken – illegale houtkap aanpakken, manieren vinden om branden met minder risico’s te beheren. Wereldwijd moeten we ook maatregelen nemen om de klimaatverandering te beperken, aangezien deze kan leiden tot extreme droogte. Er zijn veel uitdagingen, maar gezien het belang van de regio voor mens en natuur is falen geen optie”.
Bron: Dit artikel is een vertaling van een Mongabay artikel, gepubliceerd door Suzana Camargo in het Engels en te lezen via deze link.
DISCLAIMER: De visie van deze auteur weerspiegelt niet noodzakelijk de visie van BOS+
Bannerafbeelding: Brand in de deelstaat Rondônia, in augustus 2020. Foto door Bruno Kelly/Amazônia Real.
