Bio-economie

De uitbouw van een duurzame, koolstofarme en circulaire economie is een grote uitdaging van deze tijd. Hout en bij uitbreiding andere – houtige en niet-houtige – bosproducten kunnen daarin een interessante rol spelen, want ze hebben verschillende troeven van een duurzame bio-economie. Hout is een natuurlijk en hernieuwbaar product, dat bovendien nog eens koolstof vastlegt tijdens de groei. Maar ook nevenstromen uit (het beheer van) bossen en bomen en houtkanten (in de eerste plaats beheer- en snoeiafval, maar bv. ook vruchten, zaden, honing, en geneeskrachtige stoffen) zijn potentieel waardevolle grondstoffen.

Circulariteit zit van nature ingebakken in bos- en houtkringlopen, tenminste wanneer deze duurzaam beheerd worden. In dat geval wordt geoogst hout tijdig en gefaseerd vervangen door de jaarlijkse aangroei van de overblijvende bomen, door natuurlijke verjonging en/of door nieuwe aanplantingen, die de ecologische en sociale functies van het bosecosysteem in stand houden. Binnen een duurzaam en multifunctioneel bos- en bomenbeheer gaat houtproductie als onderdeel van de bio-economie hand in hand met biodiversiteit, welzijn en klimaat. Het gericht en doordacht kappen van bomen zal in sommige gevallen zelfs ten goede komen van andere ecosysteemdiensten: door de dynamiek die kappingen in het bos creëren, kan men bijvoorbeeld de biodiversiteit versterken of de belevingswaarde verhogen. Maar ook het belang van de economische functie van bossen en bomen als drijfveer voor de uitbreiding en/of een beter beheer ervan mag niet onderschat worden. Zo biedt de productie van hout en biomassa vaak een doorslaggevende motivatie voor de aanleg van houtkanten of agroforestry bij landbouwers of voor de aanleg en het onderhoud van bossen door private eigenaars, en faciliteert het zodoende de bijkomende ecosysteemdiensten die deze aan de samenleving leveren. En ook voor veel bossen geldt dat deze economische waardering (meer bepaald de opbrengsten uit een duurzame exploitatie) in belangrijke mate bijdragen aan de financiële haalbaarheid van een gepast en duurzaam beheer ervan.

Van de verschillende producten die bossen en bomen ons leveren, is hout het meest bekende en doorgaans meest waardevolle. Hout is aangenaam, decoratief, multi-inzetbaar, herbruikbaar en recycleerbaar. Bovendien kan hout optreden als koolstofsink, door CO₂ vast te leggen tijdens de groei. Wanneer dit hout gebruikt wordt voor langlevende materiaaltoepassingen (zoals constructiehout) blijft die koolstof ook langdurig bewaard. Daarmee is hout het enige bouwmateriaal dat bij zijn productie CO₂ opslaat, in tegenstelling tot andere bouwmaterialen, zoals kunststof, staal en aluminium, baksteen en beton, die alle voor een significante CO₂-uitstoot zorgen; alleen al de cementindustrie zou instaan voor naar schatting 8% van de globale jaarlijkse CO₂-emissies.  Door het aandeel houtbouw in de bouwsector te verhogen, zouden dus enorme winsten geboekt kunnen worden op klimaatvlak, en met dank aan nieuwe technologieën zoals CLT (Cross Laminated Timber) worden de mogelijkheden daartoe ook steeds breder. Uiteraard is het daarbij cruciaal dat de duurzame herkomst en productie van dit hout kan gegarandeerd worden, en dat een toename in houtgebruik niet leidt tot wereldwijde roofbouw op onze bossen. Waar mogelijk is het, ook om bijkomende uitstoot via transport te beperken uiteraard steeds beter om te kiezen voor zo lokaal mogelijk gewonnen hout. Want ook dat is een bijkomende troef van hout en andere bosproducten; ze kunnen ingezet worden als een lokale grondstof binnen een lokale economie.

Helaas zien we dat die lokale productie in Vlaanderen nog slechts beperkt in de praktijk gebracht wordt. Meer dan 90% van het hout dat hier gebruikt wordt, is afkomstig uit het buitenland, en omgekeerd stellen we vast dat veel van het hout uit onze eigen bossen een eerder laagwaardige toepassing krijgt óf op zijn beurt geëxporteerd wordt. Deze dynamieken tonen aan dat er ook een belangrijke keerzijde is aan houtproductie en -verwerking wanneer die niet (volledig) duurzaam verloopt, bijvoorbeeld door overexploitatie, kaalkap, onnodig verre transporten of onveilige arbeidsomstandigheden. In dat geval worden de ecologische en klimaatvoordelen van hout als grondstof snel overschaduwd. Ook de EU-strategie voor bio-economie erkent dat risico, en neemt daarom een aantal doelstellingen op rond kennisopbouw en begeleidingstrajecten rond de ‘ecologische grenzen’ van de bio-economie.

Voor Vlaanderen is het dus belangrijk dat we niet alleen de korte-keten houtproductie en -verwerking veel sterker ondersteunen, maar tegelijkertijd ook onze verantwoordelijkheid erkennen voor duurzaam bosbeheer in onze importlanden. Bovendien mogen we niet blind zijn voor de grote volumes tropisch hout, die via onze zeehavens ons land binnen komen en van hieruit vaak verder verhandeld worden. De voorbije jaren werden verschillende grote loten illegaal gewonnen hout onderschept, praktijken die in het land van herkomst gepaard gaan met ernstige ecologische en sociale schade. Meer en strengere controles op de herkomst en duurzame productie van geïmporteerd hout is dan ook absoluut aangewezen. Betrouwbare cijfers – over de Vlaamse houtproductie en -verwerking, de import en export – zijn cruciaal om de duurzaamheid van deze sector te garanderen, maar ook op dat gebied liggen er nog grote uitdagingen.

Een ander aandachtspunt is de valorisatie van de verschillende houtige stromen die we in Vlaanderen produceren en genereren. Zowel vanuit economisch als vanuit ecologisch standpunt is het logisch om kwaliteitshout (stammen en rondhout) een duurzame toepassing te geven, maar omwille van vaak praktische redenen krijgt een te groot aandeel van dit hout nog een laagwaardige toepassing bv. als snippers voor compostering, als brandhout of als biomassa voor energie. Voor nevenstromen uit de verwerkende industrie, uit het (gemeentelijk) groenbeheer of uit het beheer van houtkanten of specifieke teelmethodes zoals korte-omloophout zijn deze pistes dan weer wel interessant, om ook op dit niveau, onder aan de cascade, zo weinig mogelijk grondstoffen te laten verloren gaan.

Hoe werkt BOS+ rond dit thema?

Bossen en bomen leveren hout en andere nuttige producten en grondstoffen, en vervullen daarmee een belangrijke rol binnen de duurzame, koolstofarme en circulaire bio-economie van de toekomst. Daarbij moet weliswaar bewaakt worden dat de productie de ecologische grenzen niet overschrijdt, geen negatieve sociale impact genereert, en waar mogelijk lokaal georganiseerd wordt. Ook een gepaste inzet van verschillende houtstromen volgens het cascadesysteem, waarbij zo weinig mogelijk grondstoffen verloren gaan en zo kwaliteitsvol en langlevend mogelijke producten worden gerealiseerd, vormt een streefdoel.

De economische functie van bossen en bomen vormt een potentiële drijfveer en gaat hand in hand met de uitbreiding en het gepast, duurzaam en multifunctioneel beheer ervan. Daarmee kan de productie van hout en andere bosproducten bijdragen aan het ondersteunen en faciliteren van een waaier aan andere ecosystemen, zoals klimaatadaptatie en -mitigatie, biodiversiteitsversterking, beleving, enz.

De duurzame bio-economie die steunt op natuurlijke, hernieuwbare en niet-fossiele grondstoffen en gebruik maakt van circulaire ontwerp- en productieprincipes, vermindert de globale uitstoot van emissies, en de druk op bossen en bomen ten opzichte van een niet-duurzame, fossiele economie. Hierom (en om bovenstaande redenen) verdient ze een breed politiek en maatschappelijk draagvlak.

BOS+ draagt hieraan bij door:

• Een voortrekker te zijn in het pleidooi voor het gebruik van hout als duurzame grondstof, binnen een duidelijke set aan voorwaarden die multifunctionele en duurzame bosbouw mogelijk maken.
• Te streven naar en bij te dragen tot de ontwikkeling van een langetermijnvisie op bos, bosbeheer en duurzame houtproductie in Vlaanderen.
• Onderzoek uit te voeren, te ondersteunen en/of te promoten naar de inzet en het in kaart brengen van houtstromen in Vlaanderen, en daarbij aan te sturen op een duurzame en zo hoogwaardig mogelijke aanwending ervan.
• Overheden, organisaties en private actoren te informeren en te versterken in het valoriseren van de houtige (rest)stromen uit hun bos- en bomenbeheer.
• In partnerschap met verschillende actoren uit de bos- en houtsector innovatieve projecten op te zetten rond uiteenlopende aspecten van lokale duurzame houtproductie en –verwerking.
• Agroforestry, houtkanten, korteomloophout en biomassateelten (voor lokale toepassingen) te promoten bij landbouwers en belanghebbenden, en hen te ondersteunen in de realisatie, het beheer en de verwerking ervan.
• De capaciteiten van bosbeheerders te versterken op vlak van economisch rendabele maar multifunctionele en natuurgetrouwe bosbouw, onder meer via promotie en vormingen over het Europese Pro Silva gedachtengoed.
• Sensibiliserende en informerende acties op te zetten over het belang van een duurzame bio-economie en de rol van bossen en bomen daarin, die o.a. het maatschappelijke draagvlak voor duurzame houtproductie versterken.
• Bedrijven, organisaties en overheden te adviseren, informeren en sensibiliseren rond de circulaire economie, duurzame productie en consumptie, in relatie tot bossen en bomenZoals bijvoorbeeld in het project Duurzame Houtconsumptie..
• Onderzoek naar gebruik van hout als constructie- en bouwmateriaal (en als alternatief voor staal en beton) te ondersteunen en/of verder te promoten, met aandacht voor de herkomst van het hout uit duurzame bosbouw.