Verspreide bebouwing en verharding is een van Vlaanderens grootste problemen. Bouwprojecten concentreren in steden en dorpskernen is de eenvoudigste manier om landbouw- en natuurgebied te vrijwaren: zo vermijden we dat gezinnen in overstromingsgevoelige of verontreinigde gebieden terechtkomen, en verlagen we de kostprijs van landbouw en natuurbeheer. Vanuit een strikt juridische bril ziet het Grondwettelijk Hof […]
Hoge temperaturen in steden vormen een aanzienlijk gezondheidsrisico. Mensen die aan extreme hitte worden blootgesteld, kunnen hittestress ervaren, wat kan leiden tot vermoeidheid, slaapproblemen en zelfs hart- en vaatziekten (De Troeyer et al., 2020; Iungman et al., 2023). Door de klimaatverandering zullen we te maken krijgen met hogere gemiddelde temperaturen, met ook vaker voorkomende en […]
Het Agentschap Onroerend Erfgoed en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) werkten samen aan een kaart die de evolutie van de open en gesloten landschappen in Vlaanderen zichtbaar maakt. De kaart geeft een beeld van de ontwikkeling van de openheid van onze omgeving van het einde van de 18de eeuw tot kort na de […]
Lesgeven in de natuur stimuleert de zelfontplooiing en het welbevinden van leerlingen. Op deze pagina bundelen we het meest opzienbarend wetenschappelijke bewijs aan de hand van acht verschillende feiten. Een schat aan informatie voor ouders, onderwijzers, beleidsmakers, politici, schoolbesturen – en directeurs, onderwijsexperts en voor eenieder die met kinderen omgaat tout court!
Hoewel wetenschappelijk bewezen en algemeen aanvaard, wordt tijdens het huidige onderwijsdebat – in navolging van de tegenvallende leerprestaties van de Belgische scholieren – met geen woord gerept over de positieve impact van natuurervaringen op schoolprestaties van jongeren. Hoe stiller het blijft rond het belang van natuur voor onze Belgische jeugd, hoe meer er verwezen wordt naar de wenselijkheid en de efficiëntie van het Scandinavische onderwijssysteem. Zo scoren vijftienjarigen in Finland of Noorwegen steevast uitstekend – zij het de laatste jaren wat minder – op internationale vergelijkende studies.
In onze contreien lijden kinderen steeds vaker aan ‘het syndroom van natuurtekort’ (beter bekend als het nature deficit disorder). Die term wordt, vooral voor schoolgaande kinderen, gebruikt om mensen aan te duiden die te weinig tijd in de natuur doorbrengen. Kinderen in Finland brengen bijvoorbeeld heel wat minder uren door in het klaslokaal. In ruil daarvoor spelen ze meer buiten. Buiten spelen én contact met de natuur zorgt voor veel meer rust in het hoofden bijgevolg een beter concentratievermogen. Dit terwijl het gebrek aan natuurervaring een verminderde hersencoördinatie creëert.
De onderwijs- en outdoor education experten van BOS+ hebben een nieuw handboek geschreven vol tips and tricks waarmee leerkrachten meteen mee aan de slag kunnen. Want ondanks de vele voordelen die buitenonderwijs ons biedt, ervaren leerkrachten een aantal drempels om naar buiten te trekken. Een recente bevraging van BOS+ bij meer dan 200 leerkrachten lager onderwijs legde de belangrijkste drempels voor buitenonderwijs bloot. Het goede nieuws: die zijn stuk voor stuk op te lossen. In dit nieuwe outdoor education handboek doorprikken we de mythes en helpen we alle leerkrachten op weg om meer buiten les te geven.
Nieuw wetenschappelijk onderzoek is klaar en duidelijk: het hebben van ervaringen in de natuur en het integreren van onderwijs gebaseerd op natuur in de dagelijkse schoolactiviteiten van kinderen bevordert het leren. Onderzoek identificeerde 10 positieve effecten die natuurervaringen hebben op studenten.
Natuur verlicht stress bij kinderen; kinderen in contact met de natuur geven zelf lagere stressniveaus aan. Deze bevindingen werden ook bewezen aan de hand van metingen die werden uitgevoerd bij kinderen.1 2 3
Bossen en bomen zorgen voor onze gezondheid en ons welzijn. Voor kinderen, volwassenen en ouderen. Op meer manieren dan je zou denken.
Contact met de natuur – en dieren – bevordert de zelfdiscipline. Door contact met de natuur kunnen kinderen beter weerstaan aan onmiddellijke beloning4. Dit staat ook bekend als ‘de uitgestelde voldoening’: het proces dat het kind ondergaat wanneer het de onmiddellijke verleiding weerstaat en kiest voor een latere beloning. Onderzoek heeft al meermaals aangetoond dat kinderen die in staat zijn om aan een onmiddellijke beloning te weerstaan, ook beter scoren op parameters als academisch succes, fysieke gezondheid, psychologische gezondheid en sociale competenties. Daarnaast rapporteren ouders minder gedragsproblemen bij hun kinderen wanneer ze meer in contact komen met natuur5. Let wel op, het type “natuur” dat voor deze positieve effecten zorgt, is niet alleen de “groene natuur”, ook contact met dieren kan voor deze positieve effecten zorgen6.
Wie veel speelt en beweegt -en dat doen kinderen in de natuur-, activeert de prefrontale cortex, die verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van onze executieve functies7. Die functies, zoals emotieregulatie, aandacht, planning, impulsen beheren en initiatief nemen, zijn bepalend voor ons zelfstandig functioneren. Vooral inhibitie of remming is een cruciale factor die invloed heeft op gedrag en cognitie. Je onthoudt datgene wat je belangrijk vindt. Kinderen met inhibitieproblemen, zoals ADHD, hebben daar moeite mee: hun ‘filter’ werkt minder goed. Wie alles even interessant vindt, en dus niet kan selecteren in informatie, vertoont vaak angstig of storend gedrag. Door te bewegen, en de prefrontale cortex te activeren, verbeter je die remming. Kinderen kunnen zich bijgevolg ook beter concentreren.
Zoals hierboven al werd beschreven, heeft de natuur een positief effect op aandacht. Maar er is meer: studenten die willekeurig werden toegewezen aan klaslokalen met uitzicht op groen presteren beter op concentratietesten dan die studenten die toegewezen waren tot gebouwen zonder natuur of raamloze klaslokalen8.
Door het leren in een natuurlijke omgeving neemt de motivatie en het engagement van de studenten toe; het plezier van het leren wordt groter. Outdoor learning prikkelt de nieuwsgierigheid – een motivator voor levenslang leren – en biedt kansen tot onderzoekend leren. Kinderen worden geprikkeld door wat ze ervaren met hun zintuigen. En wie ervaart, onthoudt beter. Dit heeft ook een positief effect op de lessen die daarna binnenskamers worden gegeven9. Studenten tonen meer interesse in de leerstof10, of in de school tout court11 12. En last but surely not least, het chronisch absenteïsme neemt af13.
In de natuur spelen kinderen in een dynamische en uitdagende omgeving. Denk aan bomen om in te klauteren, putten om in te springen, noten om te werpen of takken om mee te bouwen. Kinderen verbeteren spelenderwijs hun evenwicht en coördinatie, maar ook fijnmotorische vaardigheden zoals het grijpen en manipuleren van kleine voorwerpen. In de natuur is niets twee keer exact hetzelfde, daarom biedt ze de meeste mogelijkheden om die vaardigheden te ontwikkelen.
Eén op vijf Belgische kinderen en jongeren kampt met overgewicht, 7% is obees14. De cijfers liegen er niet om: onze kinderen bewegen te weinig. Ze brengen de ganse dag door achter de schoolbanken en bij thuiskomst zitten ze (te) vaak aan het scherm gekluisterd. Daarnaast worden ze steeds meer met de wagen naar school gebracht, waar vroeger de fiets het meest gebruikte transportmiddel was. Kinderen verbruiken dus minder energie. Toch hebben ze nood aan bewegingsactiviteiten in de gezonde buitenlucht. Het spenderen van tijd buitenshuis is gebonden aan hogere niveaus van lichamelijke activiteit en fitheid.
Opvallend is ook dat groene schoolpleinen de trend tegengaan dat kinderen minder bewegen wanneer ze de adolescentie naderen. Uit een studie bleek dat meisjes met toegang tot meer groen en bossen eerder geneigd zijn om fysiek actief te blijven naarmate ze ouder worden. Voor jongens gold hetzelfde in een studie waarbij ze toegang hadden tot voetbalvelden15. Wie vaker tijd in de natuur doorbrengt -en zeker als kind- vertoont minder allergische reacties en wordt minder ziek.
Beweging zorgt voor een activatie van en een betere samenwerking tussen de beide hersenhelften. Dit betekent dat het hele brein actief is. Leren gaat dus beter als we bewegen: het wordt makkelijker om verbanden te leggen omdat meer hersengebieden actief zijn. En het zijn net die verbanden die cruciaal zijn om te leren én te onthouden.
Vraag je leerkrachten wat de voordelen zijn van buitenlessen en spelen in een natuurlijke omgeving, dan zetten ze het verminderen van pestgedrag met stip op nummer één. Onderzoek toont ook aan dat een uitdagende, natuurlijke omgeving meer sociale interactie uitlokt. Kinderen met verschillende achtergronden, leeftijden en niveaus vinden er elkaar. Een natuurrijke omgeving biedt meer mogelijkheden om samen te werken, problemen op te lossen, te onderhandelen16. Een grijze speelplaats daarentegen vergroot het aantal ‘kliekjes’. Leerlingen vinden er onvoldoende uitdaging wat vaak resulteert in plaag- en pestgedrag17.
Een omgeving waar planten of bomen groeien, schept een kalme, rustige en veilige context voor het leren. In groene leeromgevingen zijn studenten die voorheen moeilijkheden ondervonden in traditionele klaslokalen beter in staat om conflicten te vermijden en tonen ze meer zelf-controle 18 19 20.
Natuurlijke omgevingen lijken een stimulans te zijn voor warme, meer coöperatieve relaties; leren in de natuur faciliteert de samenwerking en het comfort tussen studenten en docenten, wellicht door een gelijker speelveld te creëren waarin de docent wordt gezien als een partner in het leren21.
Uit onderzoek22 blijkt dat spelen leuker wordt als er spannende speelplekken aanwezig zijn. Een kind wil dus niet liever dan de eigen grenzen opzoeken: ze houden van de spanning die ze ervaren en het maakt hen trots. Het klinkt misschien beangstigend, want we willen kinderen (te) vaak beschermen. Risicovol spelen is echter een onmisbaar onderdeel van het leerproces van kinderen en jongeren.
Zonder muren is de leercontext dynamischer en onvoorspelbaar. Het is nodig dat leerlingen leren omgaan met onverwachte situaties, omdat ze daar in het dagelijkse leven ook mee geconfronteerd worden. Risicovol spelen is erg waardevol voor kinderen: ze worden motorisch vaardiger door het trainen van evenwicht, coördinatie, dieptezicht… Het geeft hen een boost in hun zelfvertrouwen en zelfstandigheid. Ze blijken meestal beter in staat om hun eigen grenzen en vaardigheden in te schatten dan de begeleidende volwassenen. Ze zijn ook socialer, omdat ze moeten samenwerken om een doel te bereiken. Ze ontwikkelen doorzettingsvermogen en leren hun angsten overwinnen23.
BOS+ wilt het belang van ‘free play’ benadrukken, het bekende ‘vrij spel’. Kinderen moeten dagelijks de tijd krijgen om zich op een ongehaaste manier te kunnen ontwikkelen. Wat heeft een groene speelplaats voor zin als je er niet in alle rust kunt spelen? Het is een feit dat de speelplaats de belangrijkste plaats zou kunnen zijn waar een kind in contact kan komen met natuur in het overvolle Vlaanderen; we moeten er dus gebruik van maken. Het ontlast de ouders – kinderen eten en slapen beter en de immuniteit wordt versterkt door de vitamine d en het contact met de natuurlijke bacteriën. Scholen, leraren en experten kunnen best het belang ervan inzien en daar tijd voor vrijmaken.
De samenstelling van deze acht opzienbarende manieren hoe natuur een positieve impact heeft op de leerprestaties van kinderen, is het resultaat van een doorgedreven literatuurstudie van de onderzoekers Ming Kuo van het Natural Resources and Environmental Sciences at The University of Illinois in Urbana-Champaign, Michael Barnes van het Department Forest Resources aan de Universiteit van Minnesota en Catherine Jordan van het Departement Pediatrie van Universiteit van Minnesota.
De titel van het desbetreffende essay – gepubliceerd in het tijdschrift Frontiers in Psychology – luidde: “Bevorderen natuurervaringen het Leren? Convergerend bewijs van een oorzaak-gevolgrelatie.” 24
De auteur Ming Kuo aan het woord: “kleine blootstellingen aan de natuur zijn al gunstig. Zelfs als je binnen zit, maakt het een verschil of je zicht hebt op je tuin of naar een muur kijkt. En van dit alles: hoe meer hoe beter. En laat dat laatste nu net één van de dingen zijn die onderzoekers vertrouwen geeft, dat we een werkelijke oorzaak-gevolgrelatie zien. Hoe hoger de dosis natuur die we aan een persoon geven, hoe meer effect we op hen zien.”
De onderzoeker gaat verder: hebben ervaringen in de natuur — van rondtrekken in de wildernis en bomen planten in de kleuterschool tot een les over kikkers – een positief effect op het leren? Tot voor kort overtroffen ongefundeerde beweringen de harde wetenschappelijke bewijzen”, zegt Kuo. “Maar het studieveld is volwassen geworden en onderbouwt niet alleen de ongegronde beweringen uit het verleden maar verdiept ook onze kennis van de oorzaak-gevolgrelatie tussen natuur en leren. Er zijn nu honderden studies over dit thema, en samenlopend bewijs suggereert ontegensprekelijk het volgende: ervaringen in de natuur stimuleren academisch leren, persoonlijke ontwikkeling en ecologisch leiderschap.”
“Ook het onderzoek over persoonlijke ontwikkeling en ecologisch leiderschap is overtuigend hoewel het niet kwantitatief is. Verslag na verslag—zowel van onafhankelijke waarnemers als van deelnemers zelf—geven verschuivingen aan in doorzettingsvermogen, probleemoplossend denken, kritisch denken, leiderschap, teamwerk, en veerkracht. Daarnaast wijzen meer dan vijftig studies erop dat de natuur een sleutelrol speelt in de ontwikkeling van milieubewust gedrag, vooral door een emotionele verbinding met de natuur te bevorderen”, besluit Kuo.
Het is interessant te vermelden dat voorafgaand aan dit onderzoek, de onderzoekers een eerder sceptisch houden aannamen tegenover de hypothese dat onderwijs gebaseerd op natuur effectiever zou zijn dan traditioneel onderwijs. Dat natuur goed is voor kinderen, was al een wijdverspreid idee, maar het bewijs hiervoor was nog niet overtuigend genoeg, met een verontrustend aantal zwakke studies en overdreven beweringen”, vermeldden Kuo, Barnes en Jordan onomwonden in de inleiding van hun essay. Daar is de laatste jaren verandering ingekomen; een indrukwekkend oeuvre is tot stand gekomen en samenlopende vormen van bewijsmateriaal schetsen een overtuigend beeld.
Het wetenschappelijk werk van Kuo, Barnes en Jordan kan aanschouwd worden als een diepgaande analyse van alle wetenschappelijke onderzoeken over dit thema. Ming Kuo zegt dat ze eerder verrast was door de bevindingen van de analyse. Blijkbaar verwachtte ze dat het onderzoek van haar team (2019) zou resulteren in meer vragen over een mogelijke samenhang tussen natuur en leren. Eerder dan het harde wetenschappelijk bewijs van een oorzaak-gevolgrelatie dat ze nu afleveren.
Het werk van Kuo over de voordelen van natuurpedagogie sluit aan bij een ander recent onderzoek 25 van onderzoekers van de Johns Hopkins University, waarin werd vastgesteld dat kunstgeïntegreerd wetenschapsonderwijs ten goede kwam aan de academische prestaties in de vijfde klas.
Hoewel nog erg ondergewaardeerd en ondergefinancierd door onderwijsbeleidsmakers, suggereren de laatste pedagogische bevindingen dat natuurervaringen en het maken van kunst academische prestaties en het leren bevorderen.
Een buitenomgeving biedt heel wat kansen om het taalgebruik te stimuleren. Kinderen zijn in een buitenomgeving doorgaans ook meer gemotiveerd om hun emoties, gedachten en fantasieën te delen. Activiteiten in een natuurlijke omgeving, die uitdagend en veranderbaar is en tal van zintuigen prikkelt, zijn een trigger om te communiceren26.
Buitenactiviteiten prikkelen de creativiteit en fantasie van kinderen, wat belangrijke bouwstenen zijn voor probleemoplossend denken.
Vragen over outdoor education? Aarzel dan niet om ons te contacteren.
