Nieuws
COP28 is voorbij. De reacties op de uitkomst zijn gemengd. Vanuit de delegaties die de landen vertegenwoordigen in de onderhandelingen, wordt eerder aan de positieve kant gereageerd. Voor het eerst staat in een COP-akkoord dat we weg moeten van fossiel. Een belangrijke stap vooruit, waar niet meer op terug te komen zal zijn. Een signaal dat het begin van het einde betekent voor fossiele brandstoffen.
Dat mocht ondertussen wel, na bijna drie decennia. Het is niet dat men bij COP1 niet wist dat dat de belangrijkste oorzaak is van de klimaatopwarming. NGO’s en landen voor wie de 1,5°C doelstelling letterlijk van levensbelang is – vooral de kleine eilandstaten – delen het enthousiasme dan ook veel minder.
Het ambitieniveau blijft te laag, zeker in een jaar waarin we het ene na het andere klimaatrecord sneuvelde. Tijdens de COP werd ook een nieuw rapport voorgesteld dat aantoont dat wereldwijde klimaatkantelpunten steeds dichterbij komen. Net omwille van die urgentie kunnen we niet tevreden zijn met stapsgewijze vooruitgang.
We did not come here to sign our death warrant
– Marshall eilanden
‘Weg van Fossiel’
Deze COP moest zowat de belangrijkste editie worden sinds COP21 in 2015, toen het akkoord van Parijs werd getekend. De voorbije jaren werd een stand van zaken opgesteld van hoe ver landen staan met het waarmaken van wat in het klimaatakkoord werd beloofd – de ‘Global Stocktake’. Op COP28 zouden op basis daarvan beslissingen worden genomen om het wereldwijde klimaatbeleid bij te sturen. Enfin, dringend heel stevig op te krikken, want de stand van zaken is op zijn zachtst gezegd bijzonder zorgwekkend.
Met een olieproducerend land als gastland, een CEO van een fossiele brandstoffenbedrijf als voorzitter, en een recordaantal – meer dan 2400 – fossiele lobbyisten, werden fossiele brandstoffen hét onderwerp van de COP in Dubai. COP28 zou vooral afgerekend worden op basis van de exacte verwoording over de uitstap of afbouw van fossiel in het slotakkoord. Na twee vergeefse pogingen in Glasgow en Sharm-el-Sheik werd vanuit een groeiende groep landen, het middenveld en inheemse gemeenschappen opnieuw gepleit voor een volledige, snelle, rechtvaardige én gefinancierde uitfasering. Vorig jaar waren 80 landen voor uitstap of uitfasering, dit jaar stonden 127 landen achter een volledige uitstap.
De weerstand daartegen – absurd genoeg dus tegen een leefbare toekomst – was, zeker gezien het ‘hol-van-de-leeuw’ gehalte hierboven geschetst, niet min. Steeds heviger vanuit de steeds meer geïsoleerde olieproducerende landen, maar ook vanuit andere hoek. Voor veel arme en opkomende landen heeft de uitstap uit fossiel grote financiële implicaties: de transitie maken naar hernieuwbaar of voorraden in de grond laten zitten. Maar ondersteuning vanuit rijke landen – rijkdom opgebouwd met fossiel – blijft onvoldoende. Zonder garanties dat die er zal komen, blijft de animo bij die landen laag.
Hold the line: slogan van de NGO’s aanwezig op de COP om onderhandelaars eraan te herinneren niet toe te geven aan de lobby-inspanningen van fossiel
In wereldwijde diplomatieke akkoorden doen exacte formuleringen van werkwoorden en adjectieven ertoe. De verschillende kladversies van de tekst over de Global Stocktake die de voorbije twee weken werden uitgebracht, weerspiegelen het getouwtrek tussen ‘uitstap uit fossiel’, ‘afbouw van fossiel’ of eenvoudigweg geen vermelding van de olifant in de kamer. Met de verwoording ‘transitie weg van fossiel’ werd woensdag, één dag over tijd, plots een uitweg gevonden waar de meeste landen zich in konden vinden. Het afkloppen van het akkoord kon op groot applaus rekenen, maar dat was ook zo voor de emotionele interventie van kleine eilandstaten, die zich nog steeds genegeerd voelen. Voor hen is het halen van de 1,5° doelstelling letterlijk van levensbelang.
Weg van fossiel, maar zonder concrete tijdsdoelstelling. In het slotakkoord blijven ook veel achterpoortjes voor fossiel, zoals het in een adem vermelden van inzetten op hernieuwbaar én technofixes zoals koolstofafvang en -opslag. De verwoording ‘roept landen op’ is ook zwak – voor ‘weg uit fossiel’ én voor veel andere elementen van de Stocktake. Er wordt vooral ‘vastgesteld’, ‘verwelkomd’ en ‘herinnerd’, bijzonder weinig ‘beslist’ en ‘opgeroepen’.
Wat is de reactie van de klimaatcoalitie?
“Dit resultaat, bewijst dat actievoeren en mobiliseren werkt, ondanks de invloed van lobbyisten. Toch moeten we zeer waakzaam blijven, want de tekst sluit de schijnoplossingen niet uit en deze kunnen leiden tot het handhaven van de status-quo.”
Lees hier meer.
Wat met de bosbeloftes?
Ook voor de eerste keer te lezen in een officiële COP-tekst, is het belang van het stoppen van ontbossing en bosdegradatie tegen 2030. Dat sluit aan bij de toenemende erkenning doorheen de voorbije COP’s dat de biodiversiteit- en klimaatcrises samen moeten worden aangepakt. Om het in de woorden van Planetaire-grenzen-wetenschapper Johan Rockström te zeggen: zelfs met een volledige uitfasering uit fossiel, kunnen we klimaatontwrichting niet vermijden als we niet tegelijk natuur voldoende beschermen.
In de marge van COP26 in Glasgow werd eerder al de belofte gemaakt door 145 landen om wereldwijde ontbossing te stoppen tegen 2030. Vorig jaar werd op COP27 een partnerschap opgezet om die belofte waar te maken – zij het met een pak minder landen . België sloot zich dit jaar ook aan bij dit Forest and Climate Leaders’ Partnership (FCLP). Op COP28 werden een aantal vermeldenswaardige bijkomende stappen gezet:
- In het kader van het FCLP werden financieringspakketten voor enkele landen opgesteld, met een totaalwaarde van ongeveer 200 miljoen EUR. Er werd ook een coalitie opgezet voor beter beleid voor duurzaam bosbeheer voor het voorzien van hout als constructiemateriaal.
- Er werd een ‘Team Europa’ initiatief aangekondigd ter waarde van 70 miljoen euro waarmee de Europese Commissie en een aantal lidstaten ondersteuning zullen bieden aan derde landen én kleinschalige boeren voor ontbossingsvrije waardeketens – deel van de beloofde ondersteuning in het kader van de EUDR.
- Brazilië zet 200 miljoen euro in om ontbost en gedegradeerd gebied in het Amazonewoud te herstellen
- Wie ontbossing zegt, zegt ‘voedselsysteem’. Landbouw en veeteelt zijn de belangrijkste rechtstreekse oorzaak van ontbossing, daarom was de verklaring van meer dan 130 landen om in te zetten op duurzamere voedselsystemen – ook een primeur – welgekomen nieuws.
- In een ‘Nature pledge’ erkennen landen het belang van stroomlijnen tussen klimaat- en biodiversiteit-inspanningen.
Maar ook hier zijn we genoodzaakt de droge cijfers erbij te halen en het enthousiasme wat te temperen. Ontbossing is in 2022, het jaar na de Glasgow belofte met 6% toegenomen. Inheemse gemeenschappen die in beschermde bossen leven brachten op de COP waarschuwingen over hoe ze de bossen ingrijpend zien veranderen door klimaatverandering. De middelen nodig om ontbossing echt te stoppen zijn van een heel andere grootteorde dan enkele honderden miljoenen.
The climate models that give us a remaining carbon budget for an orderly phase out of oil, coal and gas have assumed that nature will not surprise us. And now nature is surprising us so of course that makes us very worried.
– Johan Rockström
Een initiatief dat wel het potentieel heeft om het verschil te maken op de schaal die nodig is, is het Tropical Forests Forever Fund. Dit initiatief van Brazilië – dat ook gastland zal zijn van COP30 – zou erop gericht zijn om minstens 250 miljard in te zamelen, middelen die dan kunnen worden gebruikt door landen die erin slagen hun ontbossingscijfers terug te dringen.
Voor de duidelijkheid: wat is aangekondigd is het financieringsmechanisme, de middelen die daar effectief in terecht moeten komen zijn nog niet voorzien. En dat brengt ons bij het volgende belangrijke en steeds terugkerende knelpunt, geld.
Structureel ondermaatse financiering
COP28 opende onverwacht heel positief, met het opzetten van het Loss & Damage fonds. Zo werd meteen flink voorgebouwd op het belangrijkste wapenfeit van COP27. De dagen daarna bleef het aankondigingen regenen, maar de opgezette mechanismen werden maar druppelsgewijs aangevuld. Op het einde van de COP klopte het Loss & Damage fonds af op ongeveer 700 miljoen Euro. Dat is goed om de kosten te dekken van 1 klimaatramp van laag kaliber, en minder dan 2% van wat ontwikkelingslanden nu al jaarlijks nodig hebben.
Idem dito voor adaptatie, waar ook weinig vorderingen werden geboekt, en waar volgens de UNEP de stromen maal 18 moeten om aan de noden te voldoen. Zelfs de 250 miljard van het Braziliaanse fonds zijn maar een stukje van de triljarden die nodig zijn om biodiversiteit voldoende te beschermen. Of het nu over mitigatie gaat, over het stoppen van ontbossing, over het ondersteunen van armere landen in de transitie naar hernieuwbaar, kwetsbare landen in het omgaan met klimaatrampen,….de financieringskloven blijven enorm. En hoe langer we wachten met ambitieus klimaatbeleid, hoe groter ze worden.
© IISD/ENB | Mike MuzurakisAan de slag
Los van wat op de klimaatonderhandelingen wordt besproken, beloofd en opgelegd, blijft de klimaatcrisis een wetenschappelijke realiteit, die ons steeds sneller inhaalt. Daar kunnen we niet mee onderhandelen.
Om de impasse van stapsgewijze veranderingen te doorbreken stellen sommigen voor om het proces van besluitvorming op de COP aan te passen – met meerderheidsstemmingen in plaats van bij consensus – of bepaalde spelers met duidelijke conflicterende belangen geen gastland te laten zijn. Voor volgend jaar is dat alleszins niet het geval: COP29 zal plaatsvinden in Bakoe, Azerbeijan, een van de bakermatten van de olie-industrie.
Versnellen en opschalen van klimaatinspanningen en -financiering en inzetten op systeemverandering kan en moet op alle niveaus en doorheen alle sectoren gebeuren. Het zou hoopgevend zijn moest dit ‘begin van het einde’ voor fossiel door onze Europese, federale, gewestelijke en lokale overheden en bedrijven worden vastgegrepen om een veel ambitieuzer klimaatbeleid te voeren.
Als middenveldorganisatie zullen wij hen daar in elk geval zoveel mogelijk blijven aan herinneren.
