Groene steden & bomen in de stad

Groene steden: droom of toekomst? Met alsmaar meer mensen die in de stad wonen of werken, en tegen de achtergrond van een steeds sterker om zich heen grijpende klimaatverandering, is een kwalitatieve, duurzame en gezonde inrichting van het verstedelijkend gebied waarschijnlijk één van dé uitdagingen van deze tijd. 

Het binnenbrengen van groen-blauwe structuren, bossen en bomen (de zogeheten nature-based solutions), krijgt in de stedenbouw van vandaag dan ook terecht een centrale rol toebedeeld in de aanpak van heel wat van onze ruimtelijk bepaalde problemen; stedelijke hitte-eilanden, luchtvervuiling, biodiversiteitsverlies, geluidsoverlast, gebrek aan publiek toegankelijke ruimte, droogte, overstromingen, etc. Maar ook in het stimuleren van een gezonde en duurzameOnderzoekt wijst uit dat wie minder in contact komt met natuur, minder geneigd is zorg te dragen voor het milieu. levensstijl blijken groene steden van belang; ze lokken hun inwoners naar buiten, doen hun meer bewegen en recreëren, en nodigen uit tot actieve en duurzame vormen van mobiliteit. Zo groeit het besef dat bomen ook – of liever nog nét – in een stedelijke context tal van cruciale ecosysteemdiensten leveren, en dat ze daarmee een blijvende aandacht verdienen in de inrichting van onze directe leefomgeving.

Uitdagingen die de voorbije jaren, in tijden van lockdownsBeleidsmedewerker bij BOS+ Laure De Vroey kroop als stads- en appartementsbewoner tijdens de coronalockdown in haar pen en schreef over de nood aan meer kwalitatieve groene ruimte in de stad. en strenge coronamaatregelen alleen maar zichtbaarder en urgenter werden bovendien.

Maar, we mogen daarbij ook niet blind zijn voor de moeilijkheden en uitdagingen die er bestaan op het terrein. De stedelijke omgeving is dynamisch en boeiend, maar de schaarse en druk bevraagde ruimte vormt voor bomen en planten niet het meest gastvrij milieu. De aanplant van ‘duurzame’ bomen die kunnen uitgroeien tot gezonde en volwassen exemplaren, conflicteert met andere functies van het stadsweefsel en zorgt voor moeilijke afwegingen voor planners en beheerders. Ook bestaat er nog heel wat tegenkanting tegen bomen in de stad; denk aan klachten over bladval, het innemen van parkeerplaatsen, rendementsverlies bij zonnepanelen etc. Een combinatie van positieve communicatie en technische kennis over bomen en groen is cruciaal voor een goede aanleg en beheer ervan, maar is vaak nog te weinig doorgedrongen in de verschillende stappen van een planningsproces. Hoewel de meeste lokale besturen goede wil tonen voor een versterking van hun bomenarsenaal, ontbreken velen nog de praktijkkennis en een globale visie om dit ook waar te maken. Het opleiden en versterken van gemeentelijk personeel, en het opmaken van bomen(beheer)plannen zijn daarvoor cruciale stappen die verder gepromoot moet worden.

Een aandachtspunt voor zowat alle steden en gemeenten is bovendien een gelijke en rechtvaardige verdeling van bomen en groen doorheen een stad of gemeente – het concept van ‘Tree Equity’. Vandaag zijn het net de dichtst bevolkte en vaak economisch gedepriveerde wijken die beschikken over de minste groenvoorzieningen, waardoor kwetsbare bevolkingsgroepen kansen missen tot natuurbeleving en een gezonde leefomgevingLees hier een extra artikel bomvol wetenschappelijk bewijs over hoe heilzaam stadsgroen wel niet is. . Om die ongelijkheid weg te werken, kijken we naar de 3-30-300 regel zoals voorgesteld door specialist urbaan bos Cecil Konijnendijk (University of British Columbia). Vertaald naar een Vlaamse beleidsdoelstelling stelt die dat: elke Vlaming vanuit zijn/haar woning zicht heeft op 3 bomen; elke woonstraat in Vlaanderen beplant wordt met bomen met een kroonbedekking van minstens 30%; en elk Vlaams kind een significante en kwalitatieve groene speelruimte op minder dan 300 meter van zijn/haar deur heeft.

Ten slotte: naast het uitbreiden van stadsgroen en -bomen, blijft het vrijwaren van bestaand groen in het verstedelijkend gebied een gigantische uitdaging. Onze ruimtelijke regelgeving en instrumentarium blijken lang niet toereikend voor een gepaste bescherming. Dat de betonmolens blijven draaien getuigt ook het meest recente Ruimterapport Vlaanderen (2021); dagelijks verdwijnt nog steeds 5 hectare aan open ruimte onder verharding en bebouwing.

Hoe werkt BOS+ rond dit thema? 

BOS+ zet zich in voor de bescherming van urbaan groen, en voor een uitbreiding van bomen en groenvoorzieningen in steden en gemeenten, een duurzame en strategische inplanting en beheer, en een gelijke verdeling ervan.Waarom we dit doen? Dat lees je in een column van BOS+ directeur Bert De Somviele, die schrijft over het tijdperk van de groene stad. Dat doen we door:

• Samen met burgers, besturen en ondernemingen te werken aan nabij groen voor iedereen, bijvoorbeeld met de aanleg van ‘wonderwoudjes’ (kleine bosjes in de leefomgeving, ontwikkeld in co-creatie met omwonenden en andere gebruikersgroepen)  of een campagne als BlablaBoomboom (die burgers met vergroeningsplannen op pad helpt).
• Samen met de zorg-, de onderwijs- en de jeugdsector vergroeningsprojecten te realiseren op en rond hun terrein, bijvoorbeeld in gevangenissen en jeugdinstellingen.
• Lokale besturen te ondersteunen bij de uitbreiding van hun bomenareaal en de realisatie van allerlei vormen van bosstructuren in (woon)kernen of in de buurt van kantoren, scholen etc. Met aandacht voor de welzijnseffecten en de voordelen op vlak van klimaat en biodiversiteit.
• (Groen)ambtenaren en andere professionals te ondersteunen bij een geslaagde aanleg en duurzaam beheer van de groene ruimte, en door de opmaak van goede bomen(beheer)plannen te promoten.
• Projecten en campagnes op te zetten die het draagvlak versterken voor (het samenleven met) stadsbomen en -groen.
• Lokale actiegroepen bij te staan en te versterken, of zelf aan de kar te trekken in de strijd voor het behoud van waardevol groen in het verstedelijkt gebied.
• Onderzoek te voeren naar urbaan groen en de positie ervan in het ruimtelijk beleid en de resultaten ervan te promoten bij lokale en bovenlokale beleidsmakers, met bijzondere aandacht voor ‘tree equity’ en participatieve vergroening en met onze eigen projecten als voorbeelden en hefbomen.