Biodiversiteit

Biodiversiteit is de basis van onze samenleving: voldoende diversiteit aan soorten is broodnodig om ecosystemen gezond en functioneel te houden, en om essentiële ecosysteemdiensten te leveren. Om water en lucht te zuiveren, een vruchtbare bodemontwikkeling te ondersteunen zodat we aan landbouw kunnen doen en onze voedselzekerheid garanderen, om ons fysiek en mentaal welzijn te versterken, en om materialen, geneesmiddelen en andere grondstoffen te leveren die gelden als duurzame bronnen van inkomen. Maar we zijn die basis aan het ondergraven. Net als klimaatverandering heeft het wereldwijde verlies van biodiversiteit, als gevolg van onze industrialisering, verandering in landgebruik en milieuvervuiling, zulke proporties aangenomen dat we moeten spreken van een echte crisis. Een crisis die stevige risico’s inhoudt voor het welzijn van toekomstige generaties.

Bomen en bos maken een cruciaal onderdeel uit van onze wereldwijde biodiversiteit, omwille van hun belangrijk aandeel in de globale biomassa en samenstelling van onze ecosystemen, en omwille van hun belang als habitat voor andere soorten. Tropische bossen zijn bij de meest biodiverse ecosystemen ter wereldWetenschappers schatten dat er ongeveer 73.000 boomsoorten op aarde zijn, waaronder zo’n 9.200 soorten onontdekt. , en zelfs onze Vlaamse bossen herbergen relatief gezien een grote rijkdom aan soorten. Maar bossen hebben ook belangrijke positieve interacties met andere natuurtypes en ecosystemen; ze vormen samen één verweven web van noodzakelijke ecosystemen die elkaar ondersteunen en in stand houden. Bossen vervullen bovendien belangrijke bufferfuncties, en meer (bio)diverse bossen doen dat beter dan andere bossen. Zo hebben ze een grotere weerstand om zich in de toekomst te verdedigen tegen verstoringen, zoals toenemende droogte of een verhoogd stormrisico. Ten slotte zoeken niet alleen bossoorten maar ook niet-bossoorten steeds meer hun toevlucht tot bossen als gevolg van een steeds intensiever gebruikt buitengebied met een steeds lagere milieukwaliteit, waar ze weggedrukt worden.

Bomen en bossen bedekken vandaag nog ongeveer één derde van de totale landoppervlakte, of een slordige 4 miljard hectare. Dat lijkt misschien veel, maar de voorbije decennia (sinds 1990) zijn we maar liefst 420 miljoen hectare bos of meer dan 10 keer de oppervlakte van België verloren aan ontbossing, om plaats te maken voor een ander landgebruik – voornamelijk landbouw. Tussen 2015 en 2020 bedroeg het tempo van die ontbossing zo’n 10 miljoen hectare per jaar, en na een korte periode van beterschap is die sinds 2019 terug aan het stijgen.

Vlaanderen bestaat voor slechts 10% uit bos, en kent daarmee een uitzonderlijk lage bosindex. Toch blijft er ook hier nog duchtig ontbost wordenWe kappen nog te veel bomen. Omdat we willen bouwen waar bomen staan, omdat we open natuur nodig hebben, vaak ten koste van beboste gebieden, en omdat we aan landbouw doen daar waar bomen zouden kunnen staan. (in 2020 circa 300 ha), en zien we pas zeer recent een kentering richting een positieve bosbalans waarbij er meer bos bij komt dan er verdwijnt. Extra verontrustend voor onze biodiversiteit, is dat maar ongeveer 15% van de Vlaamse bosoppervlakte kan beschouwd worden als ‘oud bos’, wat betekent dat het reeds voorkomt op de Ferrariskaart van 1775 en op alle volgende kaarten zodat het zeker al ruim 200 jaar bos is. Deze oude bossen zijn ecologisch bijzonder waardevol en de facto onvervangbaar; ze herbergen tal van inheemse dier- en plantensoorten, zorgvuldig opgebouwde structuren en een uniek bodemleven. Toch zijn ook heel wat van deze ‘Ferrarisbossen’ verdwenen onder invloed van industrialisering, de groei van bevolking en welvaart, en onzorgvuldig ruimtegebruik. En ook vandaag nog is een belangrijk aandeel van deze oude en waardevolle bossen ‘zonevreemd’ en bijgevolg wettelijk zeer slecht beschermd.

Het verlies aan bosoppervlakte, hier en in tropische landen, leidt bovendien tot versnippering van leefomgevingen en habitats. Daardoor worden populaties van dieren en planten van elkaar gescheiden en raken geïsoleerd, of worden jacht- en leefgebieden te klein om hen in stand te houden. Maar oppervlakteverlies is hier niet de enige oorzaak. Vooral in de tropen zorgt overexploitatie en slecht beheer – waarbij meer wordt ontgonnen dan natuurlijk kan aangroeien – nog steeds voor degradatie, die bovendien wordt versterkt door klimaatverandering, ziektes en plagen. In Vlaanderen zien we dat het bosbeleid wel al heel wat inspanningen levert op vlak van een biodiversiteitsgericht beheer. Zo zijn onze bossen de voorbije decennia structuurrijker geworden en is het aandeel oude, dikke bomen toegenomen. Inheemse boomsoorten, met een hoger biodiversiteitspotentieel, nemen een stijgende proportie van het bos in en er is een toenemend volume dood hout en kwijnende bomen, wat leven in het bos brengt. Maar wat Vlaanderen en de tropen dan weer gemeen hebben, is de problematisch impact van randeffecten aan waardevolle bosgebieden. Vervuiling door schadelijke stoffen en overbemesting vergiftigt en ontregelt deze ecosystemen. Ten gevolge van die verschillende factoren, zijn sinds 1970 de populatiegroottes van zoogdieren, vogels, vissen, amfibieën en reptielen met 68% gezakt.

Dit tij moeten we dringend keren, en wel door in te zetten op twee sporen: het zoveel mogelijk behouden en beschermen van wat ons nog restBosbescherming zit in het DNA van BOS+. Lees er meer over. aan intacte, oorspronkelijke ecosystemen en natuur, én het zo snel mogelijk en op grote schaal herstellen van kwaliteitsvolle (bos)ecosystemen.

Hoe werkt BOS+ rond dit thema?

Deze ambities vragen een brede aanpak. Gaande van het versterken van kaders en capaciteiten voor bescherming en herstel; het verminderen van de druk door landgebruiksverandering; het inperken van vervuiling en waar nodig bestrijden van invasieve soorten; en het respecteren van de eigendomsrechten van lokale en inheemse gemeenschappen opdat zij hun rol kunnen vervullen als stewards van de biodiversiteitInheemse volkeren blijken de beste bewakers van de bossen in Latijns-Amerika te zijn. Lees er meer over. in hun leefgebieden. Maar ook – en dat is een absolute voorwaarde voor alle andere inspanningen – het vrijwaren van meer ruimte. Meer plaats voor biodiversiteit en onverstoorde natuur in de vorm van beschermde natuurgebieden, en een sterkere integratie en verwevenheid van natuur in andere vormen van landgebruik zoals landbouwsystemen (o.a. door het verhogen van organisch materiaal in bodems, integreren van kleine landschapselementen en bomen). Een doordachte en effectieve ruimtelijke ordening, waarin open ruimte wordt gevrijwaard en hersteld, en waarin wordt ingezet op connectiviteit, is hierin onmisbaar.

BOS+ brengt deze ambities in de praktijk door:

• Via beleidswerk en capaciteitsversterking in te zetten op bosbescherming in Vlaanderen en de tropen, met bijzondere aandacht voor primair, oud en ecologisch waardevol bos.
• Samen te werken met partnerorganisaties in 6 landen in Latijns-Amerika en AfrikaGa op ontdekking doorheen onze projecten in Vlaanderen en de tropen. die lokale en inheemse gemeenschappen versterken in het beheer van hun boslandschappen en het bewaren van de lokale biodiversiteit.
• Boseigenaars en -beheerders in Vlaanderen te ondersteunen in een duurzaam en multifunctioneel bos- en bomenbeheer met bijzondere aandacht voor biodiversiteit, o.a. door mee te werken aan structuurvisies en natuurbeheerplannen voor het duurzaam beheer van bosgebieden en bomen
• Verbindingen te helpen realiseren tussen bestaande bos- en natuurgebieden, door middel van bosuitbreidingDoor het Bosfonds zorgt BOS+ elk jaar voor meer dan 40 hectare bos, en dit nu al meer dan 50 jaar lang., de aanleg van houtige kleine landschapselementen (bomen en bomenrijen, houtkanten, etc.) agroforestry (boslandbouwsystemen) in het buitengebied.
• De capaciteiten van bosbeheerders en grondeigenaars te versterken om aan bosuitbreiding te doen.
• Via een voorbeeldrol, communicatie en educatie bij te dragen aan meer maatschappelijke waardering voor het belang van biodiversiteit en de rol die bossen daarin spelen.
• Samen te werken met organisaties binnen en buiten onze sector met complementaire expertise en doelpubliek, om het besef van urgentie rond de biodiversiteitscrisis bij de publieke opinie en het beleid te verhogen en beleidsmatige paradigma’s te doorbreken.In het licht van de dramatische toestand van onze biodiversiteit slaan WWF, BOS+, Greenpeace, Natuurpunt en Natagora de handen in elkaar. De nieuwe Biodiversiteitscoalitie roept de Belgische politici op om eindelijk de biodiversiteit te erkennen als een strategische pijler van de samenleving.